Het Rijksmuseum kocht deze maand Hollands meisje aan het Ontbijt van Jean-Étienne Liotard op een veiling voor ruim 5 miljoen euro. Het museum spreekt van een spectaculaire aankoop en noemt het werk zelfs van “het Melkmeisje van de 18e eeuw”. Toch kennen maar weinig mensen Liotard en zijn schilderijen. Wie was Jean-Étienne Liotard? En waarom is dit zo’n bijzondere aankoop?
Hollands meisje aan het Ontbijt is door Liotard geschilderd in 1756 toen hij in Nederland was. We zien een meisje aan een tafel waarop typisch Nederlandse voorwerpen staan: een zilveren koffiepot en koffiekopjes van Nederlands aardewerk. Het blauwe tafeltjes is zelfs iets gedraaid zodat we de bovenkant beter kunnen zien. Andere Nederlandse details zijn de voetenwarmer en het schilderij van het kerkinterieur op de achtergrond. Het is bekend dat Liotard zelf enkele Nederlandse kerkinterieurs in zijn collectie had.
Wie was Liotard?
Jean-Étienne Liotard kwam uit een Franse familie, maar werd geboren in Zwitserland. In Zwitserland leert hij miniaturen schilderijen voor in broches en kettingen. Het is zijn eerste aanraking met de portretschilderkunst waar hij zo beroemd mee zou worden. In 1723 verhuist Liotard naar Parijs, waar hij in het atelier van Francois Lemoyne met pastelkrijt leert werken. Pastelkrijt won populairiteit in de 18e eeuw en werd veel gebruikt door rococo schilders omdat ze hiermee zachte kleureffecten konden bereiken. Pastel heeft echter als nadeel dat het snel verkleurt, waardoor musea tegenwoordig weinig pastelwerken tentoonstellen.
In Parijs ontwikkelt Liotard zich tot één van de meest populaire portretschilders/tekenaars van zijn tijd. Liotard maakt reizen naar Constantinopel, Italië en verblijft zelfs twee periodes in Nederland. Hij schilderde onder meer paus Clemens XII in Rome en de keizer Frans Stefan van het Heilige Roomse Rijk in Wenen. In Nederland maakt hij kennis met de genrekunst uit de Gouden Eeuw. Zijn bewondering voor Gabriël Metsu en Gerard ter Borch heeft een grote invloed op zijn eigen werk. Het maakt zijn schilderijen realistischer en iets minder zoetsappig dan zijn tijdgenoten als Francois Boucher en Jean-Baptiste Simeon Chardin. Liotard is de realist onder de rococo-schilders.
Waarom is Hollands Meisje aan het Ontbijt bijzonder?
In Nederland krijgt Liotard een grote klantenkring. Hij portretteerde prins Willem V en zijn zusje Carolina, maar ook rijke families uit Utrecht en Amsterdam zoals de families Van Tuyll, van Serooskerken, Bicker en Rendorp. Hij maakt zo’n 40 werken in ons land, waarvan het overgrote deel in zijn favoriete pastel. Van Liotard zijn slechts enkele olieverf schilderijen bekend. Hollands meisje aan het Ontbijt combineert drie bijzondere elementen in 1 schilderij: het is een olieverf schilderij, het is een genrestuk in plaats van een portret en het komt uit Liotard’s Nederlandse tijd. Het was voor het Rijksmuseum daarom een unieke kans om het schilderij van deze Rococo-meester binnen te halen.
Collectie van het Rijksmuseum
Het Rijksmuseum bezit al een uitgebreide collectie pasteltekeningen uit Liotard’s Nederlandse tijd, waarvan het grootste deel portretten (alle vier de bovenstaande werken komen uit de collectie van het Rijksmuseum). Maar het bezat nog geen genrestuk van Liotard. Ook zijn er werken van Liotard te zien in het Amsterdam Museum.
De rococo periode is een onderbelichte stijl binnen de Nederlandse musea. De belangrijkste kunstenaars van de Rococo, zoals Jean Antoine Watteau, Jean-Honoré Fragonard en François Boucher, zijn niet met schilderijen vertegenwoordigd in Nederlandse musea. De aankoop van het schilderij van Liotard is daarom een belangrijke toevoeging aan de collectie Nederland. Hollands Meisje aan het Ontbijt zal vanaf woensdagmiddag 11 januari te zien zijn in het Rijksmuseum.
Vergeten Kunstenaars
Kate en Christoffel Bisschop – William Adolphe Bouguereau – Paul Bril – Joost van Geel – Artemisia Gentileschi – Mathieu Kessels – Jean Paul Laurens – Bart van der Leck – Peter Lely – Edmonia Lewis – Jan Lievens – Jean Étienne Liotard – Jan Maelwael – Suze Robertson – Henriëtte Ronner-Knip – Raden Saleh – Elisabetta Sirani – Joaquin Sorolla – George Stubbs – Franz von Stuck – Vasili Veresjtsjagin – Rombout Verhulst – Franz Xaver Winterhalter – Anders Zorn
De hier getoonde afbeelding van Willem Bentinck is hier geen pastel. Dit is een olieverf schilderij (één van twee exemplaren). De originele pastel van Willem Bentinck (privébezit) is momenteel in bruikleen bij Rijksmuseum Twenthe (evenals de pastel van Lodewijk van Brunswijk).