Paus Sixtus IV haalde Botticelli, Perugino, Rosselli en Ghirlandaio naar Rome om de Sixtijnse kapel te verfraaien. De kunstenaars uit Florence haalden alles uit de kast om in zestien fresco’s het leven van Mozes en Jezus te vieren. Hoe herken je de macht van de paus in de verhalen van Mozes en Jezus?
In 1480 riep paus Sixtus IV de beste kunstschilders uit Florence naar Rome voor een bijzondere opdracht. Hij wilde 16 fresco’s over het leven van Mozes en Jezus voor de nieuwgebouwde Sixtijnse kapel. Pietro Perugino, Sandro Botticelli, Domenico Ghirlandaio en Cosimo Rosselli namen de opdracht aan. Ze schilderden vier ‘proeffresco’s’ over het leven van Jezus (fresco 10-13 in onderstaande lijst). De paus was tevreden en dus mocht het viertal ook de andere werken maken. Uiteindelijk werd ook Luca Signorelli nog aan het team toegevoegd.
(10) Doop van Christus – Pietro Perugino
(3) De beproevingen van Mozes – Sandro Botticelli
(11) Verleidingen van Christus – Sandro Botticelli
Mozes en Jezus
De frescocyclus in de Sixtijnse kapel benadrukt de paralellen in de levens van Mozes en Jezus. Zo staat de doop van Jezus in de Jordaan tegenover de aankomst van Mozes bij de Nijl. De kunstenaars lieten zo de verbinding tussen het oude en het nieuwe testament van de Bijbel zien.
Waarschijnlijk is het de bedoeling geweest dat ook de eerste vier fresco’s over het leven van Mozes (fresco 2-5) verdeeld zouden worden over de vier kunstenaars, maar om onbekende reden is dit niet gebeurd. Mogelijk werkten Cosimo Rosselli en Pietro Perugino sneller dan de anderen en hebben zij daarom meer werken gemaakt. De fresco’s van Rosselli worden tegenwoordig vaak als de mindere werken uit de cyclus gezien vanwege de beperkte details.
Macht van de Paus
Paus Sixtus IV wilde met de frescocyclus de macht van de paus als vertegenwoordiger van God op aarde laten zien. Deze boodschap is de basis voor Perugino’s fresco waarin Jezus de sleutel van de hemel overhandigt aan Petrus. Jezus geeft hiermee de macht over aan de eerste paus.
Om de verbinding van de kerkelijk macht met het leven van Mozes en Jezus verder te benadrukken, werden 32 portretten van vroege pausen geschilderd. De pauselijke portretten zijn te zien in de laag boven de fresco’s tussen de ramen.
(12) Roeping van de apostelen – Domenico Ghirlandaio
(5) Afdaling van de berg Sinaï met de tafelen der wet – Cosimo Rosselli
(13) De Bergrede – Cosimo Rosselli
Frescocyclus
Hoewel iedere kunstenaar verantwoordelijk was voor zijn eigen fresco’s en werkte met zijn eigen assistenten, hebben ze samen getracht van de cyclus een geheel te maken. De horizon ligt in alle werken daarom op dezelfde hoogte. Ook hebben ze een zelfde kleurenpalet gehanteerd. Rosselli is de enige die veel bontere kleuren heeft gebruikt.
Vaak zijn de fresco’s ook opgedeeld in drie vlakken (links, midden, rechts), die ieder een ander gebouw of landschap als achtergrond hebben. Hierdoor ontstond ruimte om verschillende taferelen uit hetzelfde Bijbelverhaal te vertellen. Jezus en Mozes staan daarom vaak meerdere malen afgebeeld in hetzelfde schilderij. Opnieuw lijkt Rosselli de enige die hiervan afwijkt. Zijn composities lijken rommeliger en bestaan niet altijd uit 3 herkenbare delen.
Florentijnen in Rome
Deze werkwijze waarbij meerdere gebeurtenissen in hetzelfde landschap worden weergegeven is typisch voor de Florentijnse schildertraditie. Mogelijk zijn deze complexe composities de reden geweest om kunstenaars uit Florence te vragen.
Maar mogelijk is de reden ook veel simpeler. Ghirlandaio en Perugino hadden eerder voor de paus gewerkt in de Vaticaanse bibliotheek en de Sint Pieter. Mogelijk hebben zij een aantal collega’s gevraagd. Ghirlandiao, Perugino, Botticelli en Luca Signorelli zijn allemaal opgeleid in het atelier van Andrea Verrocchio. Zij kenden elkaar waarschijnlijk dus goed.
(14) De overhandiging van de sleutels – Pietro Perugino
(7) Dood van Mozes – Luca Signorelli
(15) Het laatste avondmaal door Cosimo Rosselli
Schade
Van de oorspronkelijke cyclus van 16 fresco’s zijn alleen de 12 werken op de zijmuren bewaard gebleven. De laatste fresco’s over het leven van Mozes (het dispuut over zijn lichaam) en Jezus (de wederopstanding) raakten beschadigd en werden rond 1560 vervangen door werken van Hendrick van den Broeck en Matteo de Lecce. Deze nieuwe fresco’s hebben een andere opbouw en zijn van beduidend mindere kwaliteit.
Ook de twee fresco’s op de westelijke muur moesten plaats maken. Ze werden vervangen door de beroemde fresco over het laatste oordeel van Michelangelo. Hierdoor zijn de verhalen over Jezus en Mozes helaas niet helemaal meer compleet. Michelangelo krijgt in de Sixtijnse kapel vaak de meeste aandacht met zijn overweldigende plafondschildering. De schitterende fresco’s van Botticelli, Perugino en Ghirlandaio worden hierdoor nog weleens over het hoofd gezien.
Meer artikelen over kunstwerken gemaakt in serie:
William Hogarth parodieert een mislukt huwelijk
Titiaan’s schilderijen voor de erotische collectie van de Spaanse koning
Marc Chagall viert de Joodse cultuur met kleur en symboliek
De Zonnebloemen: Van Gogh’s cadeautje voor Gauguin
Gekke Bekken van Franz Xaver Messerschmidt
Fra Angelico schilderde voor God
George Catlin schilderde indianen in het Wilde Westen
de Pure Vrouwen van Willem de Kooning
Hollandse Interieurs in Rijksmuseum maakten indruk op Joan Miró
De Speelse Ironie van Florine Stettheimer
Welke schilderijen sieren het Capitool?
de Kleuren van de Mont St. Victoire
Zal Alfons Mucha’s Slavische Cyclus eindelijk een thuis vinden?
