Wat is verkort perspectief?

Een dramatische scène: Maria zit huilend bij het lichaam van Jezus. We rouwen vanuit het voeteneind mee. De Italiaanse kunstschilder Andrea Mantegna had een slimme truc om diepte te creëeren. Hij gebruikte verkort perspectief!

Mantegna bereikte het dramatische effect van de overleden Jezus door gebruik van verkort perspectief. Door de extreme verkorting lijkt het het lichaam van Christus heel dichtbij. Mantegna gebruikte het perspectief omdat het lichaam vanuit een vreemde hoek wordt weergegeven.

Andrea Mantegna

Verkort perspectief is een extreme vorm van lijnperspectief. Zo worden de voeten groter weergegeven dan het hoofd, omdat ze dichtbij zijn. De benen zijn verkort, om het effect nog dramatischer te maken. Soms zijn delen van het lichaam ook niet meer zichtbaar, doordat ze achter de voeten komen te liggen. Je kan dit zien als een vorm van ordonnantie.

Mantegna gebruikte verkort perspectief ook voor het schilderij dat hij maakte van de olijfberg. We zien Jezus in gebed, terwijl de apostelen liggen te slapen. Door gebruik van het verkort perspectief in de lichamen van de apostelen, lijkt het schilderij minder plat.

Dom van Orvieto

Een schitterend voorbeeld van verkort perspectief is te zien in de Cappella San Brizio in de Dom van Orvieto. Fra Angelico was hier begonnen aan de schilderingen op het plafond. Hij werkte het hele jaar voor de Paus in het Vaticaan, maar in de zomers reisde hij naar Orvieto voor de versiering van de kapel.

Toen Fra Angelico overleed in 1455 was de schildering nog niet af. Het kerkbestuur nam daarom Luca Signorelli in dienst om het plafond af te maken. Het plafond van de kapel (zie afbeelding hierboven) toont Jezus op een troon in de hemel. Om hem heen zitten de apostelen, de kerkvaders, de engelen, de maagden, de patriarchen en de profeten.

Dom van Orvieto, Cappella San Brizio:
v.l.n.r. Het Laatste Oordeel, de Hemel, de Hel, de Daden van de Antichrist, de Wederopstanding van de doden

Luca Signorelli

Nadat het plafond af was, kreeg Luca Signorelli de opdracht voor een frescocyclus over het Laatste Oordeel. Volgens het Bijbelboek “Openbaring” zou Jezus terug op aarde komen voor de Apocalyps. De doden zouden wederopstaan en onderworpen worden aan het Laatste Oordeel. Ze gingen daarna naar de hemel of de hel.

In de Middeleeuwen was men bang dat in 1500 de wereld zou vergaan. Het laatste oordeel was daarom een favoriet thema in deze tijd. Signorelli begon zijn cyclus met een fresco over de verleidingen van de antichrist, de verpersoonlijking van de duivel op aarde. De Antichrist staat de preken, terwijl de duivel hem influistert. De rijkdommen aan zijn voeten zijn een waarschuwing: aardse rijkdom is maar tijdelijk.

In de hemel zien we hoe Signorelli gebruik maakt van verkort perspectief. De valse profeten worden uit de hemel geworpen door engelen. Hun lichamen zijn in verkort perspectief weergegeven. Leuk detail: Signorelli heeft zichzelf afgebeeld met Fra Angelico in zwarte kleding in de linker onderhoek.

Het Laatste Oordeel

Op de andere fresco’s zien we visioenen van de Dag des Oordeels. We zien de verrijzenis van de doden, die als skeletten en lichamen uit de aarde komen. Signorelli gebruikte verkort perspectief voor de lichamen (bijv. de man linksonder op bovenstaande afbeelding). Door deze truc creëert hij meer diepte in zijn schilderingen.

De cyclus wordt afgesloten met twee fresco’s over de hemel en de hel. In de hemel worden de naakte zielen toegezongen door engelen. In de hel komen ze gruwelijke duivels tegen in felle kleuren. De boodschap aan de gelovigen was duidelijk: laat u niet verleiden tot zonden!