‘Schandalig’ vond de katholieke kerk de vele naakten in de schilderkunst. Deze verdorven werken wekten lust op en dat was een van de hoofdzonden van de kerk. Toch verzamelde de meest katholieke koning Europa, Filips II van Spanje, in het geheim erotische kunst. Hij gaf Titiaan zelfs opdracht 7 schilderijen te maken vol vrouwelijk naakt!

Bij het Concilie van Trente in 1563 werd door de katholieke kerk besloten dat alle schilderkunst die lust opwekte, verboden moest worden. Piemels van klassieke beelden werden afgehakt en de beroemde fresco’s van Michelangelo werden overgeschilderd. Naakten werden niet langer geaccepteerd. Verzamelaars van erotische werken werden hierdoor gedwongen de naakten minder prominent op te hangen.

Salas reservadas

De Spaanse Koning Filips II had in zijn koninklijke paleis geheime ruimtes, ‘salas reservadas’, waar hij zijn erotische kunstwerken ophing. Deze kamers waren verborgen voor het publiek, maar waren bij het personeel bekend als ‘de kamers waar de koning zich terugtrekt na de lunch’.

Filips II en zijn latere opvolger Filips IV verzamelden de grootste collectie erotische kunst van Europa. Werken van Rubens, Titiaan, Tintoretto, Brueghel, Furini en anderen hingen in de geheime zalen van het paleis. Filips II gaf Titiaan zelfs de opdracht om schilderijen te maken over Griekse mythes, waarin naakten een hoofdrol spelen.

Poesie

Titiaan schilderde rond 1550 een sensueel portret van Danaë voor kardinaal Alessandro Farnese. Op het schilderij ligt Danaë naakt op haar bed, terwijl Zeus vermomt als zonneregen over haar neerdaalt om de liefde te bedrijven. Het werk was meteen populair en al snel kwamen de opdrachten binnen om nieuwe versies van de voorstelling te schilderen. Ook Filips II bestelde een Danaë voor zijn collectie.

De mythe van Danaë was beschreven in de Metamorfosen van Ovidius. Filips II vroeg Titiaan om meer mythes van Ovidius te schilderen voor zijn salas reservadas. Deze serie is nu bekend als Poesie (gedichten) en probeerde emotie over te brengen zoals literatuur dat kon.

Het tweede schilderij was Venus en Adonis, waarop Venus met haar rug stond afgebeeld. Volgens Titiaan moest het naast Danaë worden gehangen. Het vrouwelijks lichaam was zo tegelijk van voor en van achter te zien, waardoor schilderkunst kon wedijveren met de beeldhouwkunst. Later volgden ook schilderijen van Diana en Actaeon, Diana en Callisto, Perseus en Andromeda en de Verkrachting van Europa. Alle werken worden gedomineerd door naakten en erotische taferelen. Het zevende schilderij uit de serie, de Dood van Actaeon, was ook bedoeld voor Filips II, maar het werk werd nooit afgeleverd.

Preutsheid overwint

Na de dood van de Filips IV, die de erotische collectie van zijn voorgangers uitbreidde, kwamen er Spaanse koningen aan de macht die strenger in de katholieke leer waren. De erotische kunst in de salas reservadas was in hun ogen ongepast. Filips V en zijn navolgers gaven daarom regelmatig erotische werken cadeau aan diplomaten en andere koningshuizen.

De meest preutse Spaanse koning, Karel III, wilde rond 1760 de gehele collectie erotische kunst zelfs verbranden. Dankzij hofschilder Anton Raphael Mengs werd dit echter voorkomen. Hij wist de koning te overtuigen dat de schilderijen goed studie-materiaal waren voor kunstenaars en dat ze hierdoor geen echte naaktmodellen nodig hadden. Mengs verborg de collectie, maar wist hiermee vernietiging te voorkomen.

Van Titiaan’s Poesie schilderijen werden er 6 van de 7 weggegeven. De werken raakten hierdoor verspreid over de hele wereld. Tegenwoordig zijn er daardoor poesie-schilderijen te zien in the National Gallery (Londen), the Wallace Collection (Londen), the National Gallery of Scotland (Edinburg) en the Isabella Stewart Gardner Museum (Boston). De overblijfselen van de erotische kunstcollectie van de Spaanse koning zijn niet meer te zien in de salas reservadas van het koninklijk paleis, maar vinden tegenwoordig onderdak in het Prado. Hier hangen ze niet meer in het geheim, maar zijn het de topstukken van de collectie!