De sporen van kolonialisme in de portretten van Albert Eckhout
Brazilië was 25 jaar lang een Nederlandse kolonie. Kunstenaar Albert Eckhout schilderde de verschillende bevolkingsgroepen van Brazilië. Hoe zijn de sporen van kolonialisme, racisme en uitbuiting zichtbaar in zijn portretten?
In 1630 veroverde de West-Indische Compagnie (WIC) een deel van de Braziliaanse kust op de Portugezen. In het gebied werd veel suiker geproduceerd door de inzet van tot slaaf gemaakte Afrikanen. Vijfentwintig jaar lang was Brazilië een Nederlandse kolonie met Mauritsstad (nu Recife) als hoofdstad. Gouverneur Johan Maurits maakte de stad tot een cultureel centrum en haalde de Nederlandse kunstenaars Frans Post en Albert Eckhout naar Zuid-Amerika.
Albert Eckhout
Waar Frans Post zich richtte op de Braziliaanse dieren, maakte Albert Eckhout een serie van 8 schilderijen over verschillende Braziliaanse bevolkingsgroepen. De gedetailleerde portretten geven een beeld van hoe 17e eeuwse Nederlanders tegen de kolonie aankeken. Waarschijnlijk waren de schilderijen bedoeld voor het paleis van de gouverneur.
Het “Tapuya” paar staat voor de inheemse Braziliaanse stammen. Ze zijn naakt afgebeeld om het Europese beeld van een “primitieve” cultuur te benadrukken. Eckhout schildert het paar als kannibalen met afgehakte ledematen in de hand. De man daargt wapen, omdat de Nederlanders hadden vaak te maken met strijd met de inheemse stammen. Ook de slang en spin waren symbolen van dreiging.
Bekering
Missionarissen bekeerden inheemse Brazilianen in aldeias (dorpen) tot het christendom. Eckhout schilderde daarom ook een bekeerde paar Brazilianen. De botjes en ledematen zijn verdwenen en het paar draagt witte kleding. Op de achtergrond staat gebouw in Europese stijl en een gecultiveerde boomgaard. Op de voorgrond ligt de oogst van de landbouw. De pijl en boog van de Braziliaanse man zijn voor de jacht, in plaats van voor oorlog.
Het contrast tussen het schilderij van het Tapuya paar en het werk van de bekeerde Brazilianen is groot. Het toont de vooroordelen van de 17e eeuwse Nederlandse over de inheemse culturen. De Nederlanders vonden hun eigen christelijke cultuur superieur.
De vrouw op de prent van Wagner draagt een brandmerk op de borst, het symbool van slavernij.
Slavernij
De meest confronteerde schilderijen zijn Eckhout’s afbeeldingen van een Afrikaanse paar. Het paar staat aan de kust, als verwijzing naar de reis van veel tot slaaf gemaakte Afrikanen naar de Nieuwe Wereld. De gespierde bouw van de man past bij het Europese beeld van de sterke Afrikaan, die geschikt is voor zware arbeid.
Maar de focus van de vrouw ligt niet op slavenarbeid maar op haar seksualiteit. Het kind heeft een korenaar vast die naar haar geslachtsdelen wijst. De lichtere huidskleur verwijst naar een gemengde afkomst. Veel Europese kolonialen dwongen tot slaaf gemaakte Afrikaanse vrouwen tot seksuele relaties.
De Afrikaanse man lijkt nog aan de kust van Afrika te staan. De dadelpalm naast hem komt alleen voor in Noord-Afrika en ook de ivoren slagtand verwijst naar Afrika. Waarschijnlijk is dit daarom een Afrikaanse koopman, die betrokken is bij de slavenhandel naar Brazilië.
Vooroordelen
In laatste paar schilderijen toont Eckhout mensen van gemengde afkomst. De vrouw is een mameluca, een vrouw van inheemse en blanke afkomst. De man is een mulat, een man van zwarte en blanke afkomst. Dat het paar geheel is aangekleed suggereert dat ze een betere plaats hadden in de maatschappij dan tot slaaf gemaakte en inheemse mensen. Waarschijnlijk leefden ze in vrijheid.
Tocht zijn ook in de schilderijen vooroordelen te vinden. Zo verwijst de cavia in het schilderij van de vrouw naar seksualiteit. Europeanen associeerden cavia’s met konijnen, traditionele symbolen van vruchtbaarheid. De bloemen zijn symbool van Flora, de Romeinse godin van vruchtbaarheid.
Kolonialisme
Naast de 8 portretten schilderde Eckhout 12 schilderijen van vruchten. Deze schilderijen tonen de vruchtbaarheid van het Braziliaanse land. De winstgevendheid was het rechtstreeks gevolg van de slavernij en de onderwerping van inheemse volkeren.
Albert Eckhout schilderde de rijkdom van Brazilië ter eer en glorie van de Nederlandse overheersing. Maar tegenwoordig zijn de schilderijen eerder een getuigenis van racisme en uitbuiting.
