De Vele Veroveringen van Zeus: #MeToo van een Oppergod

Gister werd Harvey Weinstein veroordeeld vanwege verkrachting en seksueel overschrijdend gedrag. Dankzij de #MeToo beweging kwam de zaak aan het rollen. Hoe anders was dit in dit Griekse oudheid, waar goden zelf knappe meisjes verkrachten. Vooral oppergod Zeus was verwikkeld in talloze seksuele avontuurtjes….

Zeus had een oogje op de aantrekkelijke Danaë. Deze jonge koningsdochter was opgesloten door haar vader om haar te beschermen tegen minnaars. Zeus liet zich daar echter niet door weerhouden. Hij wist bij Danaë te komen in de vorm van een gouden regen, door het raam. Negen maanden later kreeg Danaë een zoon.

Titiaan – Danaë

Artemisia Gentileschi – Danaë

Rembrandt van Rijn – Danaë

Tintoretto – Danaë

Zeus als Verkrachter

Het verhaal van Danaë staat niet op zichzelf. In de Griekse mythologie lijkt Zeus soms een geilaard die zijn lust nauwelijks in bedwang kan houden. Om bij Leda te komen veranderde hij in een zwaan, voor Europa werd hij een stier en bij Antiope nam hij de gedaante van een Satyr aan. Zeus had ook oog voor jonge mannen en versierde Ganymedes als adelaar en voerde hem mee naar de Olympus, waar hij wijn mocht schenken.

Is deze oppergod net zo’n serieverkrachter als Harvey Weinstein? In de Griekse mythologie werd dit zeker niet zo gezien. De vrouwen worden vaak aangeduid als minnaressen of liefdes van Zeus. Niemand maakt zich druk om de gevoelens van de slachtoffers, alsof het een eer is om seks te hebben met Zeus.

Veranderend perspectief

In de kunstgeschiedenis is de verandering van perceptie goed te zien. De mythe van Danaë is lange tijd gebruikt om een verleidelijke vrouw te kunnen schilderen. Titiaan maakte maar liefst zes schilderijen van Danaë en zijn werk groeide uit tot een archetype voor latere kunstenaars. Titiaan schilderde de jonge Danaë naast een oude bediende als contrast tussen jong en oud, knap en lelijk. Hij benadrukte haar verleidelijkheid en gaf haar een houding van overgave.

Maar met 20e eeuwse ogen kijken we anders aan het verhaal van Danaë. De Russische kunstenaar Vadim Zhakarov liet tijdens de Biennale van Venetië in 2003 gouden munten uit het plafond vallen. In de ruimte waar de munten terecht kwamen, mochten alleen vrouwen naar binnen. Op de muur stond: “Heren, de tijd is aangebroken om onbeschoftheid, lust, narcisme, demagogie, valsheid, banaliteit, hebzucht, cynisme, diefstal, speculatie, verspilling, gulzigheid, verleiding, afgunst en domheid te bekennen.” Danaë werd zo het symbool van verkrachting, machtsmisbruik en #metoo.

Grieks perspectief

Is er binnen de Griekse mythologie dan helemaal niemand die zich druk maakt om het gedrag van Zeus? In onze tijd van #MeToo lijkt de “verleiding” van Zeus meer op seksueel geweld. Maar in de tijd van de Grieken werd het gedrag van Zeus hoogstens afgewezen vanwege overspel. Zeus’ vrouw Hera is de enige die consequent als slachtoffer wordt opgevoerd.

Een goed voorbeeld is het verhaal van Io. Zeus bedekte deze seksuele escapade met een flinke wolk, zodat niemand kon zien wat er gebeurde. Zeus voelde zich veilig en verleidde Io met succes. Maar Zeus ‘gevoel van veiligheid was onterecht, want de ongebruikelijke bewolking boven Argos maakte Hera juist nieuwsgierig. Toen Hera een kijkje kwam nemen, veranderde Zeus Io snel in een koe. Pas jaren later zou Io weer terug veranderen naar een mens. Maar niemand die zich daar druk om maakte….