Op een dag kwam Marc Chagall bij zijn atelier, toen hij bloed onder de deur van zijn buurman Chaïm Soutine zag sijpelen. Hij schreeuwde het uit: “Help, iemand heeft Soutine vermoord”. Maar toen de politie kwam, bleek Soutine gewoon een Rembrandt-kopie te schilderen!
De Joods-Franse kunstenaar Chaïm Soutine kwam op 20-jarige leeftijd naar Parijs voor de kunst. Hij woonde in Montparnasse, waar hij samen met Amadeo Modigliani, Marc Chagall en Robert Delauney atelier hield in La Ruche (de Bijenkorf). Waar zijn tijdgenoten experimenteerden met kubisme en abstractie, was Soutine gefascineerd door oude meesters zoals Rembrandt van Rijn.
Oude meesters
Soutine was een frequent bezoeker van het Louvre. Hier zag hij bijvoorbeeld Rembrandt’s Bathseba. Kunsthistoricus Waldemar George zag hem door de zalen dwalen: “Soutine liep tegen de muren aan gedrukt. Hij leek bezeten door angst. Telkens als iemand hem naderde, ging hij weg. Hij keek naar de werken van meesters uit het verleden zoals een gelovige naar heilige beelden staart.”
Vooral Rembrandt’s late stijl bracht Soutine in vervoering. De dikke kwaststreken en de sfeervolle doeken waren een bron van inspiratie. Soutine bracht daarom verschillende bezoeken aan Amsterdam, zodat hij in het Rijksmuseum het Joodse Bruidje kon bestuderen. Het was een van zijn favoriete schilderijen.
Geslachte os
In de jaren 20 besloot Soutine in navolging van Rembrandt een geslachte koe te schilderen. Rembrandt en zijn leerling Carel Fabritius schilderden dit motief in 1642. Soutine gebruikte niet het schilderij van Rembrandt als voorbeeld, maar liet zelf een kadaver van een koe bij zijn atelier bezorgen.
Al snel begon het geslachte rund te rotten en een enorme stank te verspreiden. Om te voorkomen dat het karkas van kleur veranderde, overgoot hij het kadaver met emmers vers bloed. Dit verse bloed zag Chagall uit Soutine’s atelier stromen. Op last van de politie moest Soutine het stinkende karkas verwijderen. Hij begroef het in de tuin. Uiteindelijk schilderde hij 10 werken met het thema.
Kopie of inspiratie?
Chaïm Soutine liet zich ook inspireren door een tweede schilderij van Rembrandt: de Badende vrouw (boven dit artikel). Maar net als bij de geslachte os, wilde Soutine het doek niet letterlijk kopiëren. Hij had daarom een model nodig.
Uiteindelijk vond hij een boerenmeisje uit de buurt van Chartres. Ze stemde ermee in om de exacte houding aan te nemen als de badende vrouw in Rembrandt’s schilderij. Maar toen Soutine haar schilderde, brak er een flinke bui los. Toch schilderde hij verder in de stromende regen, volgens sommige verhalen zelfs verlicht door bliksemflitsen.
Het doek van Soutine was geen directe kopie van Rembrandt. De penseelstreken zijn ruwer, de kleuren feller en hij draaide het model. Maar bovenal haalde hij haar dichterbij. De toeschouwer is hierdoor geen gluurder meer, zoals bij Rembrandt’s badende vrouw, maar wordt onderdeel van het tafereel. Soutine schilderde de vrouw met gesloten ogen, kwetsbaar. Ze vertrouwt ons.
Op dit moment is er een tentoonstelling van het werk van Chaïm Soutine te zien in de Kunstsammlung Nordrhein Westfalen K20 in Düsseldorf. Hier zijn ook drie versies van Soutine’s geslachte os te zien. Een verslag van deze tentoonstelling vindt u donderdag online!
