Egon Schiele had een moeilijke relatie met zijn moeder. In zijn schilderijen toonde Schiele uitgemergelde moeders met kinderen of stervende zwangere vrouwen. Wat zeggen deze hartverscheurende portretten over het moederschap? Op deze moederdag kijken we naar de moeders in de schilderijen van Schiele.

Egon Schiele werd geboren als derde kind van Adolf en Marie Schiele. Zijn vader werkte bij de spoorwegen, maar overleed aan syfilis toen Egon 15 jaar oud was. Egon bewonderde zijn vader, maar vond dat zijn moeder overbezorgd en veeleisend was. Hij beschreef zijn moeder als “een hele vreemde vrouw die mij totaal niet begrijpt en ook niet echt van me houdt.”

Moeder Schiele probeerde Egon op een ingenieursopleiding te krijgen, zodat hij in het spoor van zijn vader kon treden. In Egon’s ogen zeurde ze over zijn falen om verplichtingen na te komen en steunde ze hem niet in zijn artistieke ambitie. Marie Schiele zag zijn talent, maar protesteerde tegen iedere poging om van kunst zijn leven te maken.

Moeder en Kind

Ondanks haar protesten ging Schiele naar de kunstacademie in 1906. Hij leerde ook Gustav Klimt kennen en al snel werd Schiele uitgenodigd voor de tentoonstellingen van de Weense Secession.  Hij ontwikkelde een eigen zeer expressionistische stijl, die veel mensen schokte door de manier waarop het erotiek en dood afbeeldde. Vanaf 1910 maakte Egon Schiele verschillende moeder-kind portretten, waarin hij de moeders toonde als dode vrouwen.

In Dode Moeder I wordt een baby omsloten door een zwarte mantel en de levenloze hand van zijn moeder. De bleke, uitgemergelde moeder houdt hem stevig vast zonder vreugde. De baby zit gevangen in een krappe ruimte, omringd door de dood. Het schilderij lijkt een Freud-iaanse afbeelding van zijn relatie met zijn moeder. Schiele voelt zich net als het kind beklemd en afgestompt door zijn moeder.

Tegelijkertijd heeft het schilderij ook een symbolische waarde. Het werk toont het nieuwe leven dat ontstaat uit de buik van de moeder. Het schilderij is een symbool voor de cyclus van het leven, waarin leven en dood elkaar opvolgen. De moeder speelt hierin een centrale rol omdat zij het leven doorgeeft aan haar kinderen. Egon Schiele maakte meerdere schilderijen met dit thema.

Moeder en Kinderen

In 1915 ontstaat een kleine metamorfose in Schiele’s houding ten opzichte van het moederschap. In het schilderij Moeder en 2 kinderen is een vrouw te zien, die in tegenstelling tot veel van zijn eerdere afbeeldingen van moeders, niet dood is. Schiele schilderde het werk in een tijd dat de relatie met zijn familie verbeterde. Misschien was hij daarom geneigd zijn moeder liefdevoller te bekijken. Zijn neefje Anton, de zoon van zijn zuster Gerti, diende als het model voor beide baby’s.

Hoewel de moeder in deze schilderijen niet meer dood is, blijven de kinderen centraal staan in de schilderijen. Moeder gaat op in de achtergrond, terwijl de kleurrijke kinderen opvallen. Er lijkt nog steeds afstand te zijn tussen moeder en kind. Toch is er iets veranderd, moeder is niet meer dood, maar heeft ook na de geboorte een rol in de verzorging en opvoeding van de kinderen.

Het aantal werken dat Egon Schiele aan het thema moederschap wijdde is groot. Schiele’s  complexe relatie met zijn moeder spreekt uit zijn schilderijen. Ondanks de bevreemdende afbeeldingen van dode moeders en afstandelijke houdingen, spreekt er ook veel liefde en bewondering uit de schilderijen. Moeders die hun eigen leven opgeven om hun kinderen te laten opgroeien. Het moederschap is hartverscheurend!