Waarom Courbet de Colonne Vendôme vernielde

Na de Frans-Duitse oorlog van 1870 brak in Parijs de revolutie uit. Kunstschilder Gustave Courbet was een actieve revolutionair. Op zijn voorstel werd de beroemde Colonne Vendôme neergehaald. Nadat de revolutie was neergeslagen, moest Courbet zijn acties bekopen met een zware straf…

In 1870 brak er oorlog uit tussen Frankrijk en het Duitse Pruisen. Frankrijk leed grote verliezen en de Duitsers trokken op tot aan Parijs. Keizer Napoleon III werd bij de Slag bij Sedan gevangen genomen, waardoor het Tweede Franse Keizerrijk ten val kwam. Politicus Leon Gambetta riep daarom de republiek uit. De nieuwe regering kwam tot een vredesverdrag met de Duitsers, waarin Elzas-Lotharingen werd afgestaan en de Fransen een enorme financiële vergoeding moesten betalen.

Schilderijen van de Commune: André Devambez – L’Appel (linksboven), André Devambez – La Barricade (rechts), Maximilien Luce – Paris 1871 (linksonder)

Commune van Parijs
De bevolking van Parijs was woedend over de vernederende afspraken met de Pruisen. Toen de nieuwe Franse regering de belastingen verhoogde en lonen niet meer uitbetaalde om aan de financiële verplichtingen te kunnen voldoen, brak de revolutie uit. Burgers van Parijs namen de stad in, schreven eigen verkiezingen uit en startten een nationale garde van burgers.

Deze zogenaamde ‘communards’ voerden een schrikbewind, dat was gebaseerd op een socialistische ideologie. Ze besloten verschuldigde huren uit de oorlogstijd kwijt te schelden en uitkeringen in te stellen voor partners en kinderen van omgekomen soldaten. Ook namen ze een aantal liberale beslissingen zoals scheiding van kerk en staat en de afschaffing van kinderarbeid. Het volk was aan de macht!

Colonne Vendôme
Voor veel communards was de wijze waarop Napoleon III Frankrijk tegen de Duitsers had beschermd een aanfluiting. Monumenten ter ere van Napoleon waren hen daarom een doorn in het oog. Kunstschilder Gustav Courbet stelde daarom voor om de Colonne Vendôme die in 1810 ter ere van Napoleon Bonaparte was gebouwd, af te breken.

De Colonne Vendôme was gebaseerd op de Zuil van Trajanus in Rome, waar de Dacische oorlogen op staan afgebeeld. De Franse erezuil toonde de belangrijkste overwinningen van Napoleon. De Colonne Vendôme ontstond uit 1200 omgesmolten kanonnen, die buit waren gemaakt bij de slag bij Austerlitz.

Gustave Courbet
Kunstschilder Gustave Courbet was een belangrijke aanhanger van de commune. Hij was geïnteresseerd in de ideeën van Pierre-Jospeh Proudhon, die zich als eerste een anarachist noemde. Zijn ideeën over communisme en gedeelde rijkdom waren de basis voor veel plannen van de commune. Courbet schilderde Proudhon meerdere malen.

Gustave Courbet stelde voor om de Colonne Vendôme af te breken. Hij vond dat de zuil “geen enkele artistieke waarde had” en militaristische ideeën verheerlijkte. “Burger Courbet wenst dat de regering van de Nationale Defensie hem zal machtigen om de zuil te demonteren”, schreef hij. Op 16 mei 1871 werd de Colonne Vendôme inderdaad omver getrokken.

Gevangenschap
Slechts een week nadat de Colonne Vendôme werd gesloopt, nam het Franse leger in een bloedige strijd de macht in Parijs over de communards. De leiders van de commune van Parijs werden zonder proces geëxecuteerd. Courbet werd verantwoordelijk gehouden voor de sloop van de Colonne Vendôme en veroordeeld tot 6 maanden gevangenisstraf en een boete van 500 francs.

Uiteindelijk besloot de nieuwe Franse regering om de Colonne Vendôme te herbouwen en de kosten hiervoor werden op Courbet verhaald. In 1877 waren de kosten vastgesteld op 323,091 francs en 68 centimes, te betalen in termijnen van 10,000 francs. Een enorme som geld, die Courbet nooit zou kunnen opbrengen.

Gustave Courbet – Proudhon en zijn kinderen / Gustave Courbet – In de gevangenis

Courbet was ondertussen gevlucht naar Zwitserland. Hoewel hij hier deelnam aan exposities, viel zijn zelfverkozen ballingschap hem zwaar. Courbet ging steeds meer drinken en kreeg hierdoor gezondheidsklachten. Op 31 december 1877 overleed hij aan een leverziekte, precies 1 dag voordat hij zijn eerste termijn van 10,000 francs had moeten betalen.

Dit artikel is het eerste deel in een tweeluik over de ‘revolutie’ van 1870 en de commune van Parijs. Lees ook het tweede deel: Monet, Sisley en Pissarro: Vluchtelingen in Londen.