Rogier van der Weyden schilderde in de 15e eeuw de kruisafneming van Jezus na zijn kruisdood. Levensecht wist hij het verdriet van de nabestaanden weer te geven. Waarom groeide dit schilderij uit tot één van de meest gekopieerde werken van Renaissance?
De kruisafneming groeide in de Renaissance uit tot een favoriet onderwerp voor schilderijen. Kunstenaars vonden in het thema de mogelijkheid om het verdriet na de dood van de messias te laten zien. Bovendien laat de scene zien dat de aanbidding van Jezus ook na zijn kruisdood doorging.
Wat gebeurde er met Jezus na de kruisiging?
Volgens het evangelie van Johannes (19: 38-42) werd Jezus van het kruis gehaald door Jozef van Arithmea en Nicodemus. Zij balsemden zijn lichaam en brachten hem naar zijn laatste rustplaats. In het schilderij van Rogier van der Weyden zijn Jozef en Nicodemus de mannen die het lichaam van Christus dragen. Een assistent die achter Nicodemus staat, draagt een kan waarin het balsem-middel zit.
De kruisafneming van Rogier van der Weyden was in de 15e eeuw een revolutionair schilderij, vanwege het realisme waarmee de emoties zijn geschilderd. Het betraande gezicht van Maria is helemaal bleek uitgeslagen, zo diep heeft de dood van Jezus haar getroffen. Ook Maria Magdelena (helemaal rechts op het schilderij) gaat helemaal op in haar verdriet. Afgesloten van de rest, bidt ze tot God. Haar gebogen hoofd met vertrokken gezicht toont het machteloze gevoel dat iedereen kent bij de dood van een dierbare.
Was Maria bij de kruisiging aanwezig?
Hoewel in de Bijbel nergens beschreven staat dat Maria aanwezig was bij de kruisiging, kiezen veel kunstenaars om het verdriet van Maria te laten zien in hun schilderijen. In de kruisafneming van Van der Weyden bezwijkt Maria van verdriet en moet ze ondersteund worden door de anderen. Rogier van der Weyden benadrukt de verbondenheid tussen Maria en Jezus door ze in precies dezelfde houding af te beelden.
Aan de linkerkant van het schilderij ondersteunt de evangelist Johannes de flauwvallende Maria. Achter hem staan van Maria Cleophas en Maria Salome, twee halfzussen van Maria. Ook hun verdriet voelt levensecht. Ondanks dat ze samen zijn, lijkt iedereen op het schilderij het verdriet op zijn eigen manier te beleven. De schedel en het bot op de voorgrond verwijzen naar de dood.
Waarom werd het schilderij zo vaak gekopieerd?
De opdracht voor de kruisafneming kreeg Rogier van der Weyden van het gilde voor kruisboogschutters in 1443. Het paneel moest in de kathedraal van Leuven komen te hangen. In het lichaam van Jezus is de vorm van een kruisboog ook te herkennen! Na ruim 100 jaar kocht Maria van Hongarije, de landsvoogdes van de Nederlanden, het paneel. Het originele werk verhuisde daarom naar Brussel en er bleef een kopie achter in de kapel in Leuven.
Het is de eerste van een reeks verplaatsingen. Maria van Hongarije verkocht het werk weer aan koning Filips van Spanje, die het paneel in zijn jachthuis in Spanje hing. Later verplaatste hij het werk naar een klooster in El Escorial. Bij iedere verhuizing werd er een nieuwe kopie gemaakt om op de oude plek te hangen. Waarschijnlijk liet het Spaanse koningshuis zelfs wat extra kopieën maken. Hierdoor onderstonden in hoog tempo meerdere hoogwaardige kopiëen en raakte het werk over heel Europa bekend.
Volg de kunstbijbel!
Kerkelijk jaar: Geboorte van Jezus (25 december) – de Kindermoord in Bethlehem (28 december) – de Besnijdenis van Jezus (3 januari) – Driekoningen (6 januari) – de Doop van Jezus (zondag na Drie Koningen) – het Huwelijk te Kana (tweede zondag na Drie Koningen) – de Presentatie in de Tempel (2 februari) – de Vlucht naar Egypte (17 februari) – Wonderen van Jezus – Annunciatie (8 april) – Heilige Drie Eenheid (26 mei) – de Visitatie (31 mei) – Heilig Hart (7 juni) – Geboorte van Jezus de Doper (24 juni) – Herrijzenis van Lazarus (29 juli) – de Transfiguratie (6 augustus) – Maria-Hemelvaart (15 augustus) – Kroning van Maria (22 augustus) – Onthoofding van Johannes de Doper (29 augustus) – Geboorte van Maria (8 september) – Heilig Kruis (14 september) – Allerheiligen (1 november) – Allerzielen (2 november) – Presentatie van Maria in de Tempel (21 november) – Christus Koning (24 november) – Onbevlekte Ontvangenis (8 december)
Paascyclus: Palmpasen – de Tempelreiniging – het Laatste Avondmaal – Jezus op de Olijfberg – de Kruisweg – de Kruisiging – de Kruisafname – de Wederopstanding – Noli me tangere – de Ongelovige Thomas – Hemelvaart – Pinksteren
Beste Jeroen,
In het evangelie van Johannes staat vermeld dat Jezus’ moeder wél aanwezig was bij de kruisiging (Johannes 19:25-27). Jezus spreekt haar zelfs toe vanaf het kruis. Opmerkelijk is wel dat Johannes de naam Maria voor Jezus’ moeder nergens noemt in zijn evangelie.