Koning Herodes was op zoek naar Jezus en liet alle jonge kinderen in Bethlehem vermoorden. Pieter Brueghel de Oude schilderde de brute kindermoord niet in Bethlehem, maar in Brabant! Hij gebruikte de Bijbelse episode als politieke boodschap tegen Spanje!
De kindermoord van Bethlehem is een veelvoorkomend thema binnen de schilderkunst. Pieter Breughel de Oudere waagde zich aan een versie van de kindermoord rond 1565. Hij plaatste het tafereel niet in het warme heilige land, maar schilderde een winterlandschap in Nederland of België, destijds nog onder Spaans bewind. Het lijkt wel Brabant!
de Bijbel
In het Bijbelverhaal wordt verteld hoe Herodes opdracht geeft om alle jonge kinderen in Bethlehem te vermoorden. Brueghel toont soldaten die een boerendorp binnendringen. Ze grijpen alle kinderen en brengen grote onrust onder de bevolking teweeg. Brueghel was natuurlijk nooit in Jeruzalem geweest en schilderde het verhaal in zijn eigen omgeving.
Eigenlijk is het heel vreemd dat de katholieke kerk op 28 december de kindermoord van Bethlehem herdenkt. De drie wijzen bezoeken Jezus immers pas op 6 januari. Dus de kindermoord van Bethlehem kan nooit voor 6 januari hebben plaatsgevonden. Waarschijnlijk komt dit doordat een oud-Syrische tekst stelt dat de kindermoord op 28 of 29 december heeft plaatsgevonden.
Politieke betekenis?
Het schilderij van Pieter Brueghel heeft een dubbele betekenis. Toen Brueghel het werk schilderde, was er een geloofstijd gaande in Nederland en Vlaanderen. De Spaanse hertog van Alva was met 10,000 soldaten in de Nederlanden om de protestanten weer in het gareel te krijgen en het katholicisme te herstellen. Brueghel inspireerde zijn soldaten op het Spaanse leger. De hertog van Alva is zelfs te herkennen in zwart gewaad met baard voor het groepje ridders.
Op de rode vlag staat het teken van de “Koning van Jeruzalem”, een titel die op dat moment werd gedragen door de Spaanse koning Filips II. Het lijkt zo net of het Spaanse leger de brute kindermoord uitvoert. Het lijkt een politiek protest tegen de Spanjaarden. Brueghel was blijkbaar van mening dat het Spaanse leger nogal hardhandig en willekeurig optrad in de Nederlanden.
Overschildering
Het originele schilderij van Pieter Brueghel de Oude is tegenwoordig onderdeel van de Engelse koninklijke collectie. Maar gek genoeg zijn op het schilderij geen kinderen meer te zien. De kinderen zijn vervangen door vee of vogels. De man met de witte baard (hertog van Alva) is opeens een soldaat en de vlag met de koning van Jeruzalem, is vervangen door een leeuw (zie bovenstaande slide-bar voor een vergelijking van de aanpassingen). Wat is er met het schilderij gebeurd?
In de 16e eeuw is het schilderij eigendom geweest van Rudolf II, de Keizer van het Heilige Roomse Rijk en neef van Filips II. Omdat Rudolf het totaal niet eens was met de politieke lading van het schilderij, heeft hij het werk laten overschilderen Hij veranderde de titel naar ‘Dorpsplundering” en liet de kindermoord wegwerken. Er werden zelfs vlammen toegevoegd aan de daken van de boerderij. Zo zou het lijken dat het leger na een plundering de huizen in brand had gezet.
Kopieën origineler dan origineel
De kinderen en kleinkinderen van Pieter Brueghel de Oudere maakten op grote schaal kopieën van zijn werk (zie de stamboom). Van de kindermoord in Bethlehem zijn zeker 7 hoogwaardige kopieën bekend (onder andere het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Brussel en het Kunsthistorisch Museum in Wenen). Hierdoor is de originele compositie van Pieter Brueghel toch bewaard gebleven.
Bij een restauratie van het originele werk in 1941 zijn de vlammen op de daken verwijderd. Bij een latere restauratie in 1988 is besloten om de overige veranderingen niet te verwijderen, vanwege de historische waarde. Daarom is het nu zo dat het originele werk in de Koninklijke collectie van Engeland niet meer de oorspronkelijke afbeelding toont en alle bekende kopieën juist wel de politieke en bijbels verwijzingen laten zien.
Volg de Kunstbijbel!
Kerkelijk jaar: Geboorte van Jezus (25 december) – de Kindermoord in Bethlehem (28 december) – de Besnijdenis van Jezus (3 januari) – Driekoningen (6 januari) – de Doop van Jezus (zondag na Drie Koningen) – het Huwelijk te Kana (tweede zondag na Drie Koningen) – de Presentatie in de Tempel (2 februari) – de Vlucht naar Egypte (17 februari) – Wonderen van Jezus – Annunciatie (8 april) – Heilige Drie Eenheid (26 mei) – de Visitatie (31 mei) – Heilig Hart (7 juni) – Geboorte van Jezus de Doper (24 juni) – Herrijzenis van Lazarus (29 juli) – de Transfiguratie (6 augustus) – Maria-Hemelvaart (15 augustus) – Kroning van Maria (22 augustus) – Onthoofding van Johannes de Doper (29 augustus) – Geboorte van Maria (8 september) – Heilig Kruis (14 september) – Allerheiligen (1 november) – Allerzielen (2 november) – Presentatie van Maria in de Tempel (21 november) – Christus Koning (24 november) – Onbevlekte Ontvangenis (8 december)
Paascyclus: Palmpasen – de Tempelreiniging – het Laatste Avondmaal – Jezus op de Olijfberg – de Kruisweg – de Kruisiging – de Kruisafname – de Wederopstanding – Noli me tangere – de Ongelovige Thomas – Hemelvaart – Pinksteren
