Rubens en Brueghel: Twee handen op één buik

Peter Paul Rubens en Jan Brueghel waren begin 17e eeuw de beroemdste kunstschilders van Antwerpen. Ze waren goed bevriend en besloten ook samen aan schilderijen te werken. De schilderijen van Rubens en Brueghel waren echte spektakelstukken!

Het lijkt op het eerste gezicht een ongelukkige samenwerking: De losse penseelstreken van Rubens naast het precieze priegelwerk van Jan Brueghel de Oude. Toch maakten ze samen ongeveer 25 gezamenlijke schilderijen. De rolverdeling was altijd hetzelfde. Brueghel schilderde de landschappen, Rubens de menselijke figuren.

Samenwerken

Toen Rubens en Brueghel rond 1600 hun eerste gezamenlijke schilderij maakten, moet dat voor Rubens een enorme opsteker geweest zijn. Rubens was nog een onervaren kunstschilder, terwijl de negen jaar ouder Jan Brueghel de leiding had over een groot familie-atelier. Zijn vader Pieter Brueghel was een beroemdheid in Vlaanderen.

Meestal maakte Brueghel de opzet voor een gezamenlijk schilderij. Hij liet dan ruimte vrij voor de figuren, en schilderde als eerste het landschap. Daarna ging het schilderij naar atelier van Rubens, die de mensen schilderde. Jan Brueghel zorgde vervolgens voor de “finishing touch”, door details aan te brengen. Hiermee verbond hij de verschillende schilderstijlen.

Aards Paradijs

Maar er zijn ook uitzondering op dit procédé. Onderzoek naar de verflagen van het schilderij “het Aardse Paradijs met de Zondeval” (boven dit artikel) heeft aangetoond dat Rubens als eerste Adam en Eva schilderde. Hij gebruikte transparante verfstreken zodat de onderlagen zichtbaar bleven en een mooie lichaamskleur ontstond.

Later schilderde Brueghel de dieren in het hof van Eden. Hij gebruikte dekkende verf en werkte met veel detail. Brueghel kon in dit schilderij zijn liefde voor de flora en fauna kwijt. Voor dieren die hij nooit in echt had gezien, zoals de leeuw en het luipaard, maakte hij waarschijnlijk gebruik van schetsen van Rubens.

Vijf zintuigen

Het hoogtepunt in de samenwerking is een serie van vijf schilderijen over de zintuigen. In “Zicht” zien we een kunstkamer vol schilderijen, antieke bustes en wetenschappelijke instrumenten. “Gehoor” toont muziekinstrumenten en klokken. Bij “Reuk” is een bloementuin afgebeeld. Een banket is het tafereel voor “Smaak”. In “Tast” wordt verwezen naar pijn; we zien een groot wapenarsenaal.

In alle schilderijen speelt Sint-Cecilia, de heilige van het gezichtsvermogen, de hoofdrol. De schilderijen verwijzen naar de interactie tussen cultuur en natuur. Ze werden waarschijnlijk gemaakt voor Albrecht VII, die namens de Habsburgers de Zuidelijke Nederlanden bestuurde. De schilderijen vol symboliek tonen Brueghel en Rubens op hun best.