Het is morgen precies 500 jaar geleden dat Maarten Luther 95 stellingen op de kerkdeur van Wittenberg spijkerde en de reformatie ontketende. Luther’s protest tegen de verkoop van aflaten en de dwalingen van katholieke kerk, zorgde voor de afscheiding van verschillende protestantse groeperingen. Het ongekende succes van Luther werd mede mogelijk gemaakt door Lucas Cranach, die schilderijen en tekeningen maakte om Luther te steunen. Wat was Cranach’s aandeel in de reformatie?
Lucas Cranach was hofschilder van keurvorst Frederik de Wijze van Saksen, dat onderdeel was van het Heilige Roomse rijk. In Saksen was ook Wittenberg gelegen waar Luther de reformatie begon. Frederik wilde nooit direct met Luther te maken hebben, maar steunde hem op de achtergrond. Aan het hof van Frederik de Wijze leerde Cranach Luther kennen. Cranach raakte hierdoor met de reformator bevriend en steunde zijn ideeën.
Boekdrukkunst
Maarten Luther kon zijn boodschap razendsnel over Europa verspreiden dankzij de opkomst van de boekdrukkunst. Hij maakte korte pamfletten, die veel gelezen werden en vaak werden herdrukt. Om de pamfletten aansprekender te maken voor een groot publiek, vroeg hij Cranach de voorbladen te voorzien van een tekening. Cranach maakte hiervoor houtgravures, die makkelijk gebruikt konden worden om op grote schaal te drukken.
Daarnaast schilderde Cranach meerdere portretten van Maarten Luther. Het is dankzij deze schilderijen dat we tegenwoordig weten hoe Maarten Luther eruit heeft gezien. Hoe populairder de hervormingen van Luther werden, des te groter werd de vraag naar zijn portretten. Cranach heeft waarschijnlijk honderden portretten van Luther verkocht, waarvan er nu nog zo’n 180 bekend zijn.
Passie van Christus and de anti-Christus
In 1521 waagde Lucas Cranach zich aan een reeks propaganda-tekeningen om de reformatie te ondersteunen. In 26 houtgravures laat hij de verschillen zien tussen het leven van Jezus en het gedrag van de paus. De paus komt er in deze tekeningen niet best vanaf en wordt neergezet als een anti-Christus. De bundel wordt vaak gezien als het begin van de beeldpropaganda die de Lutheranen gebruikten tegen de katholieke kerk.
Hoewel de tekeningen natuurlijk een erg gekleurd beeld geven van de katholieke kerk, zijn ze erg vermakelijk. Verhalen uit het nieuwe testament worden gecombineerd met voorbeelden uit het leven van de paus. Zo draagt Jezus een doornenkroon en de paus een gouden kroon. Jezus komt Jeruzalem binnen op een ezel, de paus reist te paard. Jezus draagt zijn kruis, de paus wordt gedragen. Het is duidelijk wie er in deze vergelijking het slechtst afkomt.
Onder leiding van de protestanten werd de beeldenstorm ontketend, die zoveel kerkelijke beelden en schilderijen heeft vernietigd. Het voelt daarom tegenstrijdig dat de godsdienst die de katholieke beeldcultuur pertinent afwees, zelf zoveel gebruik heeft gemaakt van beeldpropaganda. Cranach’s aandeel in de verspreiding van de reformatie moet niet onderschat worden. Veel mensen waren in de 16e eeuw ongeletterd en de tekeningen van Cranach zorgden ervoor dat de ideeën van Luther toch begrepen konden worden.
Tot aan 1500 was de Bijbel uitsluitend beschikbaar in het Latijn en werd de mis in het Latijn voorgedragen. Luther was in Duitsland verantwoordelijk voor de eerste Duitse vertaling van de Bijbel. Hij maakte hiermee de Bijbel toegankelijk voor een groter publiek. Ook hierbij zorgde Lucas Cranach voor ondersteunende tekeningen, zodat ook ongeletterden de verhalen konden begrijpen. Maarten Luther en Lucas Cranach brachten de Bijbel zo dichterbij de mensen.
