Nadat Vasco de Gama de zeeroute naar India had gevonden, kwamen voor het eerst exotische dieren met schepen naar Europa. De wilde dieren trokken veel bekijks en werden getekend door kunstenaars uit heel Europa. Vandaag op dierendag het roemruchte verhaal van olifant Hanno en neushoorn Genda.
Al sinds de tijd van Alexander de Grote was India bekend in Europa. Via de zijderoute werd gehandeld in specerijen en luxegoederen. Door de reizen van Marco Polo rond het jaar 1300 werd de handel met India steeds intensiever. De weg naar India over land was echter lang en niet zonder gevaren. Europese landen zochten daarom naar een zeeroute naar Azië.
Vasco da Gama
Vooral de Portugezen waren eind 15e eeuw echte ontdekkingsreizigers. Met hun schepen hadden ze de West-Afrikaanse kunst in kaart gebracht. Toen Bartolomeu Dia er in 1488 in slaagden om voorbij de Zuid-Kaap om Afrika heen te varen, was het vertrouwen groot dat het mogelijk was om over zee naar India te gaan.
De Portugese koning Manuel I gaaf daarom Vasco da Gama de opdracht de route naar India te vinden. Na 10 maanden op zee kwam hij in 1498 aan bij de West-kust van India, nabij Calicut. Na lange onderhandelingen sloot hij handelscontracten af met de lokale machthebbers en verzekerde hij Portugal van een monopolie op de specerijenhandel over zee.
Hanno
Na vijandelijkheden met de lokale bevolking, veroverde Portugal verschillende kunstgebieden en stichtte de kolonie Portugees-India in 1505. Onder leiding van generaal Afonso de Albuquerque werd het gebied verder uitgebreid en werd de handel geïntensiveerd. Als geschenk voor koning Manuel I stuurde Albuquerque in 1511 twee olifanten naar Portugal.
Na een kort verblijf in Lissabon besloot de Portugese koning olifant Hanno cadeau te doen aan de paus. Paus Leo X had een kleine dierentuin bij het Vaticaans paleizen met onder andere beren, luipaarden en een kameleon. De toevoeging van deze Aziatische olifant zorgde voor veel bekijks. Hij werd getoond tijdens optochten door de stad en werd getekend door kunstenaars. Onderstaande tekeningen zijn vermoedelijk van Rafael, of zijn leerling Giulio Romano.
Dürer
In 1515 besloot Albuquerque de Portugese koning ook een neushoorn te schenken. De aankomst van het dier in Lissabon kreeg veel aandacht. Wat was dit een wonderlijk dier! Waarschijnlijk was Genda de eerste neushoorn in Europa in meer dan 1000 jaar. Tekenaars stuurden schetsen van Genda door heel Europa, waarin het geschubde uiterlijk van de Indische neushoorn werd uitvergroot.
Schetsen van de neushoorn bereikten ook Albrecht Dürer in Neurenberg. Hij gebruikte de beschrijvingen en de tekeningen voor een eigen gedetailleerde tekening, die al snel werd omgezet in een houtsnede. Dürer tekende dus een neushoorn, zonder er zelf ooit een gezien te hebben. Anatomisch klopt de tekening dan ook niet helemaal, zo kreeg Dürer’s neushoorn opeens een extra hoorntje op de rug.
Maar de tekening was een groot succes en werd gereproduceerd in heel Europa. Dürer’s tekening heeft eeuwenlang het beeld van de neushoorn in West-Europa bepaald. Zelfs toen betere beschrijvingen en afbeeldingen van neushoorns beschikbaar werden, bleven de meeste kunstenaars Dürers schubben en overlappende huidplaten gebruiken. Zo moest een neushoorn er nou eenmaal uitzien, volgens het heersende beeld.
Genda
Met neushoorn Genda liep het helaas niet goed af. In navolging van Hanno werd het beest naar Rome verscheept. Maar onderweg kwam het schip terecht in een grote storm. Genda kwam hierdoor in het water terecht en verdronk. Hanno was in Rome ook geen lang leven beschoren, hij overleed aan darmproblemen in 1516.
Als laatste eerbetoon aan Hanno en Genda verwerkte Rafael Hanno en Genda in zijn fresco van de Schepping van de Dieren in het Vaticaanse paleis. Maar ook in Rafaël’s fresco is duidelijk te zien dat hij nog nooit een neushoorn gezien heeft. De hoorn die rechts achter het boompje vandaan komt, lijkt niet goed op een echte neushoorn!
