Gauguin en zijn Nederlandse navolgers in Bretagne

Pont Aven, een klein dorpje aan de Bretonse kunst, was rond 1887 enkele jaren het middelpunt van de Franse kunstwereld. Gauguin, Bernard en hun navolgers schilderden de klederdracht van de lokale bevolking in felle kleuren. Wat was de aantrekkingskracht van de Bretonse vrouwen?

Sinds 1840 schilderden Franse kunstschilders zomers graag in de openlucht. Vooral de Barbizon ten Zuiden van Parijs trok jaarlijks kunstenaars als Jean-François Millet, Théodore Rousseau en Charles-François Daubigny. In 1862 werd de spoorlijn van Parijs naar Brest geopend, waardoor ook Bretagne toegankelijk werd voor de Franse buitenschilders.

Robert Wylie – Modellen van Pont Aven / Peder Severin Krøyer – Franse houthakkers

Pont Aven

In de zomer van 1864 vestigde de Amerikaanse kunstschilder Robert Wylie zich in Pont Aven, een klein dorpje landinwaarts vanaf de Zuid-Bretonse kust. Wylie schilderde hier het lokale boerenleven. Zijn realistische schilderijen uit Bretagne trokken bekijks op de salon in Parijs, waar Wylie de tweede prijs won in 1872.

In navolging van Wylie trokken vooral Amerikaanse kunstenaars naar Pont Aven, maar in 1869 bezocht ook de grote academie kunstenaar William-Adolphe Bouguereau het stadje. Bouguereau was gefascineerd door de Bretonse klederdracht. Hij schilderde geïdealiseerde vrouwen van het platteland volgens de academische traditie.

Bretonse vrouwen

De kunstenaarskolonie bleef jaarlijks groeien en werd steeds internationaler. Naast Franse en Amerikaanse kunstenaars kwamen ook de brit Adrian Stokes, de Deen Peder Severin Krøyer en de Nederlandse kunstenaar Herman van den Anker naar Pont Aven. Ze schilderden landschappen en het simpele boerenleven.

Ook de beroemde kunstschilder Jean Léon Gérôme stimuleerde zijn leerlingen om naar Pont Aven te reizen. Zo kwam Pascal Dagnan-Bouveret jaarlijks naar Bretagne tussen 1886 en 1888. Hij maakte foto’s van de Bretonse vrouwen in klederdracht. Later maakte hij in zijn atelier de schilderijen op basis van de foto’s en liet hij zijn vrouw in Bretonse kleding poseren.

Paul Gauguin en Emile Bernard

Hoewel Pont Aven dus al twintig jaar een belangrijke kunstkolonie was, is het dorp tegenwoordig vooral beroemd vanwege de periode dat Paul Gauguin en Émile Bernard er schilderden. Vanaf 1886 ontwikkelden ze er een nieuwe stijl die “cloisonnisme” wordt genoemd, waarin ze werken met felle kleurvlakken met dikke omlijning.

Het cloisonnisme is goed te zien in “Le Pardon de Pont-Aven” dat Émile Bernard baseerde op het schilderij van Pascal Dagnan-Bouveret. De Bretonse vrouwen zijn afgebeeld tegen een groene achtergrond. Hun klederdracht is geschilderd in dikke lijnen en het perspectief is vrijwel volledig verdwenen. Ook Paul Gauguin gebruikte een vergelijkbare opzet in “la Vision après le Sermon”.

Nederlandse Navolgers

In 1888 verbleef ook de Nederlandse kunstenaar Meijer de Haan als leerling van Gauguin in Pont Aven en vissersdorp le Pouldu. In Amsterdam schilderde Meijer de Haan nog in een realistische stijl met veel clair-obscure effecten, maar onder invloed van Gauguin experimenteerde hij met felle kleuren en dikke lijnen. Ook correspondeerde hij met Van Gogh.

Samen beschilderden De Haan en Gauguin de muren van herberg la Buvette de la Plage, waar ze samen verbleven. Hier begon Meijer de Haan een relatie met Marie Henry, de uitbaatster . In het schilderij “Stilleven met Mimi” is haar dochtertje te zien. De relatie met Marie Henry veroorzaakte een tijdelijke breuk met Gauguin, die mogelijk jaloers is geweest.

Jan Verkade

Via Meijer de Haan kwam ook Jan Verkade in contact met Gauguin. Verkade schilderde stillevens en landschappen gebaseerd op de principes van Gauguin. Gauguin raadde hem aan om verder te kijken dan de werkelijkheid en ook een spirituele component toe te voegen. Gauguin zag een schilderij zowel als een materiële en als een geestelijke geboorte.

Verkade sloot zich na zijn tijd in Pont Aven aan bij de katholieke kerk. In het lokale geloof van de Bretons en de schepping van kunstwerken zag hij de hand van God. Verkade zou later in zijn leven als monnik gaan leven in een Benedictijns klooster.

Na de tijd in Pont Aven viel de kunstenaars groep. Emile Bernard reisde naar Egypte waar hij tien jaar zou gaan werken. Gauguin’s spirituele reis bracht hem naar Tahiti, waar hij de puurheid van het inheemse leven vond. Kunstenaarsgroep Les Nabis zou in Parijs Gauguin’s ideeën opvolgen en de stijl van het cloisonnisme verder ontwikkelen.