Welk schilderij was een inspiratie voor Gladiator?

In de film Gladiator beslist de keizer met een duimgebaar over het leven van gladiator Russel Crowe. Het gebaar is gebaseerd op een schilderij van historieschilder Jean Léon Gérôme. Maar is deze scene historisch wel correct?

Het is een spannend moment in de film. Keizer Commodus moet besluiten of hij gladiator Maximus, gespeeld door Russel Crowe, in leven zal laten. Commodus, een rol van Joaquin Phoenix, steekt zijn hand uit met zijn duim omhoog. Maximus mag blijven leven.

Jean Léon Gérôme

Regisseur Ridley Scott vond inspiratie voor deze scene in een schilderij van de Franse historieschilder Jean Léon Gérôme. In Pollice Verso zien we een overwinnende gladiator met op de achtergrond de keizer en in het wit geklede Vestaalse maagden. Ze steken hun duim naar beneden en vragen om de dood van de gewonde gladiator.

Gérôme was een van de beroemdste schilders van zijn tijd. Hij had een grote voorliefde voor de oudheid, die hij vaak op theatrale wijze afbeeldde in zijn historische schilderkunst. Gérôme was één van de laatste succesvolle academieschilders. Toch was hij zeker niet traditioneel. Hij omarmde fotografie en film en deelde een fascinatie voor het oriëntalisme met zijn meer avant-gardistische tijdgenoten.

Contoverse

Al toen Pollice Verso van Gérôme net was gemaakt, zorgde het duimgebaar voor controverse. Een pamflet uit 1879 stelde openlijk vraagtekens bij de historische accuraatheid van het schilderij. Romeinse schrijvers als Prudentius en Juvenalis beschrijven wel een handgebaar waarmee de keizer zijn oordeel kon geven. Maar het is onduidelijk of dit daadwerkelijk een teken was van een duim omhoog of omlaag. Tot op de dag van vandaag is niet precies duidelijk wat met “Pollice Verso” wordt bedoeld, toch nam Ridley Scott Gérôme’s invulling over in de film Gladiator.

Het was niet de eerste keer dat Gérôme kritiek kreeg op een schilderij over het oude Rome. In ‘Wees gegroet Caesar! Wij die op het punt staan te sterven, groeten u.’ steekt een groep gladiatoren hun wapens omhoog voor Caesar. Historici vonden het ongeloofwaardig dat Vestaalse maagden naar zo’n verdorven schouwspel keken en ervan genoten. Toch was het schilderij zeer succesvol, kunsthandelaar Goupil bleef nog tientallen jaren reproducties verkopen.

Nalatenschap

In de laatste fase van zijn loopbaan begon Gérôme met beeldhouwen. Zijn eerste beeld was gebaseerd op Pollice Verso. Het grote bronzen werk van een gladiator werd tentoongesteld op de Wereldtentoonstelling van 1878 in Parijs. De houding met de voet op de nek van de gladiator is direct overgenomen van het schilderij.

Na de dood van Gérôme maakte de beeldhouwer Aimé Morot een eerbetoon voor zijn schoonvader Gérôme. Hij maakte een nieuw afgietsel van de gladiator en plaatste daarnaast een beeld van Gérôme, alsof hij het beeld ter plekke aan het maken is. Het beeldhouwwerk van Morot staat tegenwoordig in het Musée d’Orsay in Parijs.