In de jaren 70 van de 19e eeuw was Claude Monet voor enkele maanden in Nederland. Toen hij in Zaandam inkopen deed bij de plaatselijke kruidenier, werden zijn aankopen ingepakt in papier met Japanse prenten. Toen hij dit zag snelde hij terug naar de kruidenier. Monet had geluk, de kruidenier vond de prenten toch al niet geschikt als inpakpapier en dus kreeg hij de hele stapel prenten voor niets mee. Het waren de eerste Japanse prenten in de collectie van Monet en deze prenten zouden een gigantische impact hebben op het impressionisme. Het Duitse Folkwang museum toont dit najaar hoe het Japonisme als een golf door de Franse kunst ging.
Japan was twee eeuwen lang afgesloten geweest van de Westerse wereld toen het rond 1860 de grenzen opende en opnieuw met Europa begon te handelen. Met de stroom Japanse producten kwamen ook de ukiyo-e tekeningen mee, deze tekeningen werd gemaakt op basis van blokdruk (houtsnedes). De boekjes met Japanse prenten toonden landschappen, bloemen, maar ook vrouwen en Japanse rituelen. Al snel werden de boeken een rage onder de kunstenaars in Parijs. Bekende impressionisten en volgers zoals Monet, Degas en Van Gogh bezaten Japanse prenten en gebruikten de tekeningen als voorbeeld voor hun werken.
Dit najaar is in het Duitse Folkwang Museum een tentoonstelling gewijd aan dit fenomeen dat in de kunstwereld bekend staat als het ‘Japonisme’. De expositie is een geweldig en voorzichtig opgebouwd verhaal dat de bezoeker meeneemt naar het Parijs van rond 1850 en vervolgens de introductie van de Japanse prentkunst laat zien. Sommige tekeningen uit Japan worden letterlijk gekopieerd op schilderijen of porselein. Hierna volgt een overzicht van de bekendste Japanse prentkunstenaars Hokusai en Hiroshige. Hier vinden we de iconische golf bij Kanagawa, die Hokusai maakte in zijn serie van 36 prenten van Mount Fuji die op de achtergrond te zien is.
In de volgende zaal zien we hoe deze en andere onderwerpen de Franse kunst beïnvloed hebben. Hier hangen dus de schilderijen die Gustave Courbet en Claude Monet maakte van grote golven op zee. Deze zaal is verreweg het meest spectaculair van de hele tentoonstelling. Onderwerpen uit de Japanse kunst komen hier letterlijk terug. Zo zien we 3 schilderijen die Cezanne maakte van Mont Saint Victoire. Zoals Hokusai een berg schilderde, maakt ook Cezanne een serie schilderijen van een berg. In deze zaal zien we niet alleen het effect van de Japanse prentkunst op het impressionisme, maar ook een ontwikkeling van de kunstgeschiedenis die steeds abstracter wordt.
In de rest van de tentoonstelling zien we hoe ook de stijl van de Japanners werd overgenomen, bijvoorbeeld door Vincent van Gogh en Edgar Degas. Het kleurgebruik van de Japanse kunst vinden we terug bij de Nabis kunstenaars en krijgt een eigen zaal in de tentoonstelling. Dat de Japanse kunst ook na het impressionisme nog een rol van betekenis bleef spelen zien we in een serie prenten van Pablo Picasso. Deze serie is geïnspireerd op de erotische Japanse tekenkunst die in dezelfde ruimte wordt gepresenteerd.
Het is bijzonder hoe het Folkwang Museum in Essen steeds geweldige tentoonstelling weet neer te zetten die sterk verankerd zijn in de eigen collectie. Zo besteedde //Vensters aandacht aan eerdere tentoonstellingen rondom Parijs (2010) en het Expressionisme (2012). Inspiration Japan is opnieuw een spetterende tentoonstelling met geweldige werken van beroemde kunstenaars uit Frankrijk en Japan. Maar het is niet alleen de kwaliteit van de individuele werken die dit een toptentoonstelling maakt. Juist door de schilderijen te gebruiken om een interessant verhaal te vertellen stijgt de tentoonstelling boven zichzelf uit.
Het Duitse Essen ligt niet ver over de Nederlandse grens en toch wordt het weinig door Nederlanders bezocht. De tentoonstelling ‘Inspiration Japan’ is een goede reden om de grens eens over te steken. Een uitstekend opgebouwde tentoonstelling met indrukwekkende kunstwerken uit het impressionisme. Alles komt samen in de grote lichte middenzaal waarin werken van Monet zijn gehangen uit zijn late periode. We zien kunstwerken van zijn tuin in Giverny en herkennen een Japanse brug, boven het water met waterlelies. Zelfs 40 jaar nadat hij de eerst prent in handen kreeg, is Monet nog verslingerd aan het Japan!
// Inspiration Japan
Folkwang Museum, Essen, Duitsland
t/m 18 januari 2015
