Als je de vraag krijgt om een geel schilderij te noemen. Wat kies je dan? Grote kans dat je nu een kunstwerk van Van Gogh in je hoofd hebt. De Zonnebloemen, het Gele Huis of het Korenveld met de Kraaien: in veel schilderijen van Van Gogh speelt geel de hoofdrol. Maar was het je al opgevallen dat Van Gogh geel bijna altijd combineert met blauw of paars?
Van Gogh is een kunstenaar van felle kleurcontrasten: oranje-blauw, rood-groen, geel-paars. Toch is dit niet altijd zo geweest. In Nederland waren zijn schilderijen nog grauw en donker, zoals in de aardappeleters. Pas toen Van Gogh in Frankrijk woonde en de kleurentheorieën van Charles Blanc leerde kennen, veranderde het palet van Vincent naar fel, feller, felst!
Kleurentheorie
Charles Blanc was een Franse kunstcriticus, die veel aanzien genoot in aan de Franse academie. Hij schreef een 14-delige geschiedenis van de schilderkunst en bedacht een kleurentheorie die door veel impressionisten en pointillisten werd gebruikt. Blanc beschreef hoe tegenovergestelde kleuren elkaar konden versterken. Hij gebruikte hiervoor een kleurenschema waarin de kleurcombinaties blauw-oranje, rood-groen en geel-violet stonden aangegeven. Blanc noemde Eugène Delacroix een voorbeeld van dit kleurgebruik.
Toen Van Gogh naar Parijs verhuisde, zag hij in het Louvre een plafond dat geschilderd was door Eugène Delacroix. Nu snapte hij wat Blanc bedoelde! Het oranje-gele licht naast de blauwe lucht en de blauwe zee maakte een verpletterende indruk op Van Gogh. Hierna ging Van Gogh steeds fellere kleuren gebruiken. Ook zette hij tegengestelde kleuren naast elkaar om het beste effect te bereiken.
In zijn zelfportretten gebruikte hij daarom altijd blauw, als contrast tegen zijn oranje haar. Naast het oranje-geel van de hooivelden in zijn boerenschilderijen, gebruikt hij een donkerblauwe lucht en blauwe kleding van de boeren. Geel combineerde Van Gogh vaak met Lila, zoals in ‘de Zaaier’ of in ‘de Slaapkamer’. Maar doordat het rode pigment dat Van Gogh gebruikte om zijn lila-kleur te maken steeds verder vervaagt, is het lila ondertussen blauw geworden.
Geel in de Kunst: Yellow-fever van Turner
Voordat Van Gogh het geel ontdekte, is geel lange tijd een onpopulaire kleur geweest in de kunst. Toen William Turner op grote schaal geel ging gebruiken om het Zuidelijke licht weer te geven in zijn schilderen, werd hij beschimpt door de kunstcritici. Ze schreven dat hij ‘gele koorts’ had en vroegen zich af of hij met mosterd schilderde. Turner trok zich er niets van aan en bleef geel gebruiken om het licht te vangen in zijn werken.
Turner volgde in zijn schilderijen de kleurentheorie van Goethe, die aan iedere kleur een symbolische waarde gaf. Volgens Goethe stond geel voor vitaliteit en kracht. Hij noemde Goethe zelfs in de titel van het schilderij ‘Light and Colour’. Hierin toonde Turner een explosie van licht, die symbool staat voor het convenant tussen God en de mens na de zondvloed. Turner zou altijd bekend blijven als ‘de schilder van het licht’, dankzij de kleur geel.
Geel in de Kunst: Kandinsky en de Klank van Geel
Voor Kandinsky was kleur een manier om zijn emotie uit te drukken. Hij schreef hierover het boek ‘Over de spiritualiteit in de kunst’. Kandinsky bezocht eens een concert waarin pianowerken van Arnold Schoenberg werden uitgevoerd. De avond overdonderde hem zo, dat hij thuis meteen aan een schilderij begon. Een doek in de reeks van ‘impressie’-schilderijen, die Kandinsky gebruikt om zijn innerlijke wereld uit te beelden.
Toch is het doek ook gedeeltelijk een voorstelling van de buitenwereld. In het midden is de piano te herkennen, als zwart vlak. Links naast de piano en ervoor zit het publiek te luisteren. De rest van het doek wordt overgenomen door de kleur geel, de kleur die Kandinsky associeert met de klanken van het concert. Later zou Kandinsky zelf een experimenteel theaterstuk schrijven ‘De Gele Klank’, waarin hij de kleur verder onderzocht door gebruik te maken van toneel, muziek en kunst. Volgens Kandinsky kan je geel dus niet alleen zien, maar ook horen!
Lees ook onze andere artikelen in de Zomerserie:
– Rood in de Kunst
– Groen in de Kunst
– Blauw in de Kunst
– Paars in de Kunst
Met dank , om het gebruik van kleuren met hun symboliserende waarde te verstaan. Dit is een nieuwe dimensie om kunstwerken te ontrafelen in hun gehele betekenis.