Groen in de Kunst: Is Napoleon vermoord door zijn behang?

De dood van Napoleon is al eeuwen met veel geheimzinnigheid omgeven. Hij was slechts 51 jaar toen hij overleed in ballingschap op het eiland St. Helena. Volgens het doktersrapport stierf Napoleon aan het complicaties van een maagzweer, maar later werden er sporen van arsenicum in zijn haar gevonden. Werd Napoleon vermoord? Of is er een andere verklaring?

De Zweedse chemicus Carl Whilhelm Scheele vond in 1775 een nieuw pigment groen dat mooi glansde en niet snel verging. Dit Scheele-groen werd daarom al snel een populaire kleurstof, die veel gebruikt werd in kleding, papier en behang. Er was slechts een probleem met mooie nieuwe groen van Scheele: de stof was erg toxisch!

Voor de productie van Scheele-groen werd het sterke vergif arsenicum gebruikt. Danzkij het arsenicum ontstond een groene koper-verbinding die koperwaterstofarseniet heet. Scheele-groen is vanwege deze sterke toxiciteit maar kort gebruikt. Rond 1900 werd de kleurstof in grote delen van Europa verboden.

Dodelijk pigment?

Napoleon had in zijn Longwood House op St. Helena verschillende kamers met groen behang, waarin het giftige Scheele-groen was gebruikt. St. Helena is een tropisch eiland voor de kust van Afrika. Het klimaat zorgt er hiervoor dat het behang vochtig wordt en dat er Scheele-groen kan verdampen. Zou het toxische groene behang Napoleon vergiftigd kunnen hebben?

Sommige onderzoekers denken dat het Scheele-groen echt de oorzaak kan zijn van de vroege dood van Napoleon. Verschillende huisgenoten van Napoleon, waaronder zijn butler, overleden ook onverwacht op jonge leeftijd. De giftige lucht zou dit kunnen verklaren. Maar andere wetenschappers wijzen er op dat arsenicum in de 19e eeuw ook veel gebruikt werd als conserveringsmiddel. Mogelijk is arsenicum ook gebruikt om het lichaam van Napoleon te balsemen. Waarschijnlijk zullen we het definitieve antwoord nooit weten.

Groen in de Kunst

In de Renaissance was groen een veel gebruikte kleur voor onderschilderingen. Vooral voor het afbeelden van huidskleur in fresco’s werd vaak een groene onderschildering gebruikt. Het groene werd dan later in roze of rood overschilderd. Dit zorgde voor meer levensechte kleur in het schilderij. In sommige schilderijen is het rode pigment verkleurd en wordt het onderliggende groen zichtbaar. Bijvoorbeeld in bovenstaande kruisiging van Giotto lijkt het lichaam daardoor een beetje groen.

Ook Leonardo da Vinci en Michelangelo Buonarotti maakten veel gebruik van groene onderschilderingen (Verdaccio). Hiervoor gebruikten ze een aards-groen pigment dat bijna tegen bruin aanzit. In bovenstaand schilderij van Leonardo da Vinci is op de lichte stukken de groene onderschildering nog goed zichtbaar. De donkere delen hebben al een tweede laag gehad.

Landschapskunst

Het gebruik van groen in de kunst wordt het meest geassocieerd met landschapsschilderkunst. Schilders als Jan van Goyen en Jacob van Ruysdael introduceerden het thema in de Nederlandse Gouden Eeuw. Hiermee waren ze de belangrijkste inspiratiebron voor latere generaties Engelse kunstenaars zoals John Constable. Ze schilderden weelderige landschappen die mooier waren dan in het echt. Hierin werden verschillende tinten groen vaak door elkaar gebruikt.

Iedere generatie landschapsschilders gebruikte zijn eigen groen. De Hollandse en Engelse landschapsschilderkunst waren de voorlopers van de romantiek. Aan het eind van de 19e eeuw gebruikten kunstschilders vaak landschappen om een diepere betekenis of emotie uit te beelden. In de eeuwen erna bleef het landschap een populair thema. Door de opkomst nieuwere groenpigmenten konden moderne kunstschilders vaak veel helderdere schilderijen maken, doordat de moderne pigmenten minder verkleuren. Het heldere groen is eigenlijk pas een recente ‘uitvinding’.

Lees ook onze andere artikelen in de zomerserie:
– Geel in de Kunst
– Rood in de Kunst
– Blauw in de Kunst
– Paars in de Kunst