Tussen Droom en Werkelijkheid: Sprezzatura in het Drents Museum

Sprezzatura of ‘Virtuoos’ heeft het Drents Museum gekozen om de Italiaanse kunst van de 19e eeuw te beschrijven. De eenwording van Italië in de 19e eeuw zorgde voor een opleving van de schilderkunst. In de Drentse museumzalen spetteren de schilderijen van de muur. Waarom hebben we deze onbekende 19e eeuwse meesters niet eerder gezien?

In 1911 werd begonnen met de bouw van een groot monument in het centrum Rome. In pompeus wit marmer werd koning Victor Emmanuel II en de hereniging van Italië herdacht. Het leverde veel protesten op. Wat moest deze lelijke ‘typemachine’ tussen de prachtige ruïnes van het oude Rome. De protesten mochten niet baten. Wie tegenwoordig Rome bezoekt, ziet het monument voor Victor Emmanuel II nog steeds naast het Colosseum en het Forum Romanum staan.

Plinio Nomellini – Leren lezen

Giuseppe Pellizza – De Rondedans

Sprezzatura
Het Drents Museum toont deze zomer Italiaanse kunstwerken uit de tijd dat Italië herenigd werd. Na de val van het Romeinse rijk bestond Italië uit talloze kleine stadstaatjes. Onder leiding van een leger vol huurlingen van Generaal Garibaldi werd de regio’s stuk voor stuk veroverd. Het Italië wat hieruit ontstond droeg Garibaldi over aan Victor Emmanuel II, de eerste koning van de verenigde Italianen.

Het aanvankelijke optimisme na de unificatie spat van de doeken in het Drents museum. Italiaanse vlaggen toornen uit boven afbeeldingen van het leger van Generaal Garibaldi, die met zijn huurlingen Italië samenbracht. De kunst kreeg een belangrijke rol in het creëeren van een nationaal gevoel voor de Italianen. Toch voelen de werken niet aan als propaganda, maar als oprechte hoop op verbetering van de Italiaanse kunstschilders.

Federico Zandomeneghi – Impressies van Rome

Keerzijde
Italiaanse kunstenaars konden dankzij de eenwording door het hele land reizen en ontdekten hierdoor stijlen en onderwerpen uit verschillende regio’s. Qua stijl zijn de schilderijen in het Drents museum daarom lastig te classificeren. De vroege schilderijen doen denken aan de Russische realisten, die twee jaar geleden in het Drents museum te zien waren. Maar later in de tentoonstelling zijn ook schilderijen te zien met een duidelijk impressionistische of symbolistische toets.

Na het initiële enthousiasme over de eenwording, bleek het voor de Italiaanse regering moeilijk de problemen van de bevolking op te lossen. In de schilderijen worden armoede en sociale problemen nu een belangrijk onderwerp. Het is het sterkste stuk van de tentoonstelling. Geëngageerde schetsen tonen het leven van de Italianen zonder opsmuk. Een 19e eeuwse ‘voedselbank’ op de trappen van een kerk van Federico Zandomeneghi voelt als een schreeuw om aandacht: ‘Help ons!’.

Andere kunstenaars kiezen voor de weg van de hoop. In plaats van het ruwe realisme laten ze een droomwereld zien in hun schilderijen. Geïnspireerd door het Franse symbolisme en neo-impressionisme, gebruiken deze schilders in divisionistische techniek waarin kleine streepjes en puntjes in tegengestelde kleuren naast elkaar worden gebruikt. In het Drents museum vormt het schilderij ‘De begrafenis van een maagd’ van Gaetano Previati een spetterend slotstuk, zodat je dromend de tentoonstelling verlaat.

Onbekend maakt onbemind
Nomellini, Palizzi, Zandomeneghi, het zijn niet de namen die iedereen kent. Bij Italiaanse kunstschilders denk je toch eerder aan Michelangelo, Raphael of Caravaggio. Misschien is dat wel waarom de 19e eeuwse schilders nooit populair geworden zijn. Er is simpelweg teveel goede Italiaanse kunst om mee te concurreren. Met de 19e eeuwse Italiaanse schilderijen is het als met het monument van Victor Emmanuel. Dit schitterende neoclassicistische monument zou in vrijwel iedere Europese stad een toeristische trekpleister zijn. Maar naast de mooiste ruïnes van de het oude Rome, komt het totaal niet uit de verf.

Het Drents museum toont de 19e eeuwse Italiaanse kunst nu los van de rest van de Italiaanse kunst en daardoor beginnen de schilderijen te stralen. Sprezzatura toont het geweldige engagement van de Italiaanse kunstschilders. Hun Franse tijdgenoten uit het impressionisme worden bij dit geweld aan emotie en betrokkenheid een stelletje flierefluiters. Deze derde tentoonstelling uit de reeks tentoonstellingen Kunst rond 1900 in internationaal perspectief is daarmee erg geslaagd en maakt nieuwsgierig naar wat het Drents museum ons de komende jaren nog gaat laten zien!