In het Mauritshuis in Den Haag hangen de absolute hoogtepunten van de Nederlandse schilderkunst. Vermeer hangt naast Jan Steen en Rembrandt kijkt uit op Rubens. Hoe is het dan mogelijk dat het bekendste schilderij van het Mauritshuis een simpele stier is geschilderd door Paulus Potter? 

Op het werk van Paulus Potter is een stier prominent afgebeeld naast een boom waar ook een koe, een paar schapen en een herder te zien zijn. Het werk is enorm rijk aan details, het speeksel in de bek van de stier lijkt werkelijk van het schilderij te druipen en de koeienvlaai op de voorgrond is bijna te ruiken voor de toeschouwer. Details zoals de vliegen rond de stront en de kikker onder de stier zijn prachtig en de wolkenlucht op de achtergrond is overweldigend. Kortom het is een doek dat levensecht aandoet.

Paulus Potter schilderde het werk rond 1647, hij moet toen ongeveer 21 jaar geweest zijn. Paulus Potter werd op zijn 17e lid van het gilde van schilders in Den Haag en hield atelier naast Jan van Goyen. Zijn werk bestond voornamelijk uit portretten van dieren. Hij werd snel beroemd en kreeg opdrachten van de aristocratie en zelfs van de ‘koninklijke’ familie. Maar Potter was geen gemakkelijke man. Zo schilderde hij een pissende koe voor een hoge dame en hij ruziede over de levering van een schilderij in 1652. Doordat Potter al in 1654 op 28e jarige leeftijd overleed aan tuberculose zou hij nooit uitgroeien tot een van de absolute toppers van de Nederlandse schilderkunst. Toch zou hij veel navolging krijgen, bijvoorbeeld in de persoon van Albert Cuyp.

Knip en Plakwerk

Pas recent is bekend geworden dat het gedetailleerde schilderij van de stier helemaal niet realistisch is. Het blijkt dat de afgebeelde stier een samenraapsel is van vele schetsen die Paulus Potter van stieren heeft gemaakt. De tanden zijn van een drie/vier jarige stier, terwijl de billen van een jong rund zijn. Een stier is als model natuurlijk ook niet ideaal. Zo’n beest staat nooit stil en is dus moeilijk te schilderen. Bovendien waren de technieken in de 17e eeuw nog niet zodanig dat het makkelijk was buiten te schilderen. Verf diende ter plekke bereid te worden en dus was een atelier, waar alles voor handen was, een absolute must. Potter heeft dus schetsen gemaakt in de openlucht en basis hiervan zijn schilderij geschilderd in het atelier.

Geschiedenis van het Schilderij

De Stier van Paulus Potter hangt tegenwoordig in het Mauritshuis in Den Haag, doordat het doek in de koninklijke collectie van Stadhouder Willem V terecht kwam. Deze collectie werd voor het eerst tentoongesteld in de 18e eeuw in twee zalen aan het buitenhof, tegenwoordig zijn deze zalen overigens weer in ere hersteld en te bezoeken. Toen Napoleon Nederland veroverde, werd deze hele verzameling inclusief de stier van Potter naar Parijs getransporteerd en tentoongesteld in het Louvre. Hier maakte het werk zijn eerste faam voornamelijk door de grootte van het doek; de Stier van Potter is bijna 2,5 bij 3,5 meter groot. Niet dat men in Parijs nog nooit een groot schilderij had gezien, maar niet eerder was zo’n groot doek gewijd aan zo’n alledaags onderwerp. Grote doeken waren altijd voorbestemd voor mythische verhalen, bijbelse taferelen of historische hoogtepunten. Hierdoor werd een boer met een stier echt een statement.

De Echte Roem

Maar echt beroemd werd het doek pas in de 19e eeuw, toen de stier weer terug was in Nederland. Na de nederlagen van Napoleon werd het doek in 1815 namelijk weer terug naar Nederland gestuurd. In de loop van de 19e eeuw werd de realistische stroming binnen de schilderkunst erg populair. Franse meesters als Gustave Courbet probeerden het leven zo direct mogelijk af te beelden met veel details en zonder opsmuk. Toen in 1822 het Mauritshuis opende, wilde het museum ook kunnen voldoen aan de vraag naar realistische schilderijen. Maar populaire Franse realisten waren er in Den Haag niet te zien, daarom werd de Stier van Paulus Potter prominent gepresenteerd als het Nederlandse realistische schilderij. Een realistisch schilderij zelfs dat al twee eeuwen voor Courbet was geschilderd. Grote meesters als Vermeer zouden pas in de 20e eeuw echt beroemd worden en de aandacht krijgen die ze verdienen, maar toen was de Stier van Paulus Potter al voor altijd in onze geheugens geplaatst.

De roem van de Stier van Paulus Potter is dus een kwestie van op de juiste tijd op de juist plaats hangen en vervolgens goed gepromoot worden. Toch moet ook de kwaliteit van het werk  niet onderschat worden. Maar er hangen in het Mauritshuis een aantal andere uitmuntende werken die nooit de status van Potter’s stier zullen krijgen. Het meisje met de parel van Vermeer wint dankzij een recente film aan bekendheid, maar hangt -eerlijk is eerlijk- nog steeds in de koeienstank van Potter…