Commotie op de Salon: Le Déjeuner sur L'Herbe

Staat u ook weleens in een museum voor een wereldberoemd kunstwerk en denkt u bij uzelf: Waarom is nou juist dit kunstwerk zo bijzonder? Vensters gaat op onderzoek uit naar de oorsprong van de faam van enkele van de meest beroemde kunstwerken ter wereld. Vandaag het negende deel uit de serie: Le Déjeuner sur L’Herbe van Edouard Manet.

‘Le Déjeuner sur l’Herbe’ is een van de weinige kunstwerken die wereldberoemd zijn vanaf de eerste keer dat ze tentoongesteld werden. Het doek betekende de definitieve doorbraak van Edouard Manet als kunstschilder en zorgde voor commotie binnen de Franse kunstwereld. Het werk betekende het begin van het einde van de officiële ‘salon’ en wordt door sommigen gezien als het begin van de moderne kunst.

In de 19e eeuw was het hoogste wat je als Franse kunstschilder kon bereiken expositie op een prominente plek op de officiële koninklijke ‘salon’, de jaarlijkse kunstexpositie waar een strenge jury de beste kunstwerken van dat moment selecteerde. De jury bestond uit mannen die een erg conservatieve smaak hadden en de stijl van de academie propageerde. Edouard Manet had zijn opleiding gehad bij een academische schilder (Thomas Couture) en schilderde in de stijl van Frans Hals en Diego Velasquez die hij zeer bewonderd. Het lukte hem met twee van deze werken de exposeren op de salon van 1859.

De Salon van 1863

In 1863 stuurde Edouard Manet ‘Le Déjeuner sur l’Herbe’ in naar de salon. Het werk toont een picknick van twee mannen met een naakte vrouw, met op de achtergrond een badende vrouw in een stroom. Het is een vreemde compositie: de verhoudingen tussen de voor en de achtergrond klopt niet; de lichtval lijkt wel die van een studio te zijn want er zijn nauwelijks schaduwen; en waarom is de vrouw ontkleed? Bovendien is het een groot doek (2.08 x 2.65 m), wat in die tijd meestal voor historische of mythologische scenes werd gebruikt en niet voor schilderijen van alledaagse onderwerpen.

De Salon wees het werk af, samen met een enorme hoeveelheid andere realistische en vroeg-impressionistische werken. Op initiatief van keizer Napoleon III werd er daarom een ‘salon van geweigerden’ (Salon des Refusés) georganiseerd. Le Déjeuner sur l’Herbe werd het meest besproken werk van de tentoonstelling. Sommige critici vonden het doek vreselijk, vanwege het ontbreken van interactie, de ruwe penseelstreek of de obsceniteit van de naakte vrouw. Andere critici vonden het werk een puzzel, maar waardeerden het kleurgebruik en de energie die het uitstraalde.

Het Paris Oordel - Marcantonio Raimondi — Het Paris Oordel – Marcantonio Raimondi

Het werk is losjes gebaseerd op tekeningen en schilderijen uit de Renaissance. Vooral een tekening van het Paris Oordeel van Marcantonio Raimondi (gebaseerd op Raphael) wordt vaak genoemd als basis van de compositie.

L’Oeuvre

De controverse en commotie die het werk van Edouard Manet veroorzaakte, zou nog tientallen jaren nadreunen in de Franse kunstwereld. Na de Salon van Geweigerden uit 1863, zouden er vaker tegen-tentoonstellingen komen naast de salon. Hier toonden onder andere de impressionistische schilders als Monet, Renoir en Degas hun werken. De conservatieve jury begon zijn macht te verliezen en de salon verloor langzaam de faam die het altijd gehad had. Al zou het nog jaren duren voordat de ‘nieuwe’ kunst van de impressionisten algemeen werd erkend en de weg vrij maakte voor de moderne kunst.

Deze hele ontwikkeling was voor Emile Zola een onderwerp om een boek aan te wijden binnen zijn beroemde Rougon-Macquart serie. In ‘L’Oeuvre’ beschrijft hij een kunstschilder (Claude Lantier) wiens werk wordt afgewezen door de Salon en vervolgens tentoongesteld wordt op een ‘Salon van Geweigerden’. De beschrijving van het werk en de situatie komen precies overeen met ‘Le Déjeuner sur l’Herbe’. Hierdoor leeft het werk van Manet ook in de literatuur door en werd de beroemdheid steeds groter.

De 20e Eeuw

Na de tentoonstelling op de salon werd ‘Le Déjeuner sur l’Herbe’ verkocht aan een beroemde opera zanger die het twintig jaar in zijn bezit hield. Via enkele doorverkopen kwam het doek uiteindelijk in 1906 in het bezit van de Franse staat, die het toewees aan het Louvre. Sindsdien is het doek permanent te zien in verschillende musea in Parijs, eerst in het Musée des Arts Décoratifs, daarna in het Louvre zelf en het Musée Jeu de Paume waar alle impressionistische meesters hingen. Sinds de opening van het Musée d’Orsay in 1986, is het één van de topstukken in dat museum.

Na de controverse die het werk veroorzaakte in 1863, is het ‘Le Déjeuner sur l’Herbe’ eigenlijk altijd een geliefd werk geweest van kunstenaars. Het werk was een voorbeeld voor impressionisten, een symbool voor vernieuwing van de kunst en een eerste kleine stap richting het modernisme. Daarom zijn er in de 20e eeuw veel andere kunstenaars geweest die hun eigen interpretatie van het werk hebben gemaakt. Al deze individuele kunstenaars hebben met hun eigen werken de beroemdheid van Manet in stand gehouden.