Hoe Johannes Vermeer eeuwenlang werd vergeten!
Het meisje met de parel en het melkmeisje behoren tot de meest geliefde schilderijen van de Gouden Eeuw. Toch werden deze werken van Johannes Vermeer na zijn dood eeuwenlang vergeten. Niemand wist meer wie Vermeer was, totdat een Franse kunstkenner in de 19e eeuw de werken herontdekte!
Johannes Vermeer woonde zijn hele leven in Delft. Hij maakte niet veel schilderijen, maar verkocht ze aan een handjevol kunstliefhebbers in Delft. Hij werd hierdoor in zijn eigen tijd nauwelijks beroemd en bleef zijn hele leven arm. Om brood te kunnen betalen, gaf hij soms schilderijen aan de plaatselijke bakker die zo een kleine collectie Vermeer schilderijen had. Bekend is dat hij een schuld van 600 euro afloste door het schilderij Schrijvende vrouw met dienstbode aan hem te geven.
Wie was de eerste verzamelaar van Vermeer?
Tijdens het leven Johannes Vermeer was de belangrijkste verzamelaar van zijn werk Pieter Claesz. van Ruijven. Van Ruijven was rijk geworden dankzij investeringen in een bierbrouwer en gebruikte dat geld om een indrukwekkende kunstcollectie op te bouwen. Van de 35 schilderijen van Vermeer die we tegenwoordig nog kennen, had Van Ruijven er 15 in zijn bezit waaronder waarschijnlijk het Melkmeisje, het Meisje met de Parel en het Gezicht op Delft. Daarnaast moet Van Ruijven nog 6 andere werken van Vermeer hebben gehad, die verloren zijn gegaan en waar we tegenwoordig slechts de naam nog van kennen.
De totale collectie van 21 schilderijen werden door de erfgenamen van Van Ruijven verkocht in 1696 bij de Dissius Veiling. Dankzij de veilingcatalogus hebben we nu een goed beeld van zijn collectie. Door de veiling valt de grote collectie uit elkaar en raken de werken van Johannes Vermeer verspreid over heel Europa en raakt Johannes Vermeer verder in vergetelheid.
Wie herontdekte Vermeer?
In 1842 bezocht de Franse kunstcriticus Théophile Thoré-Bürger het Mauritshuis. In deze tijd was de Stier van Paulus Potter het topstuk van de collectie, maar Thoré-Bürger zag ook het Gezicht op Delft van Johannes Vermeer. Hij was onder de indruk van het schilderij en de onbekende maker. In de jaren die volgde, begon Thoré-Bürger een systematische zoektocht naar andere werken van Vermeer, die hij uiteindelijk in 1866 publiceerde. In totaal beschrijft hij in zijn essay ‘Van der Meer de Delft’ ongeveer 80 schilderijen, die hij met een wisselende mate van zekerheid aan Vermeer toeschrijft. Tegenwoordig weten we dat veel van Thoré-Bürger’s toeschrijvingen onterecht waren.
Thoré Bürger koopt tijdens zijn zoektocht ook zelf drie schilderijen van Vermeer: Vrouw met Parelsnoer, Staande Virginaalspeelster en Zittende Virginaalspeelster. Twee van deze schilderijen hadden twee eeuwen eerder deel uitgemaakt van de collectie van Van Ruijven. Na de publicatie van Thoré-Bürger’s essay ontstond er een ware jacht op de schilderijen van Vermeer.
Waarom werd Vermeer zo populair?
Nu de werken van Vermeer waren herontdekt, begonnen de belangrijkste Nederlandse musea schilderijen van Vermeer te verzamelen. Brieflezende vrouw in het blauw was in 1885 de eerste Vermeer die in het Rijksmuseum terecht kwam en pas in 1908 volgde het melkmeisje. Rond deze tijd wist het Maurithuis zijn hand te leggen op Meisje met de Parel. Tegenwoordig zijn van de 35 bekende schilderijen van Johannes Vermeer slechts 2 werken niet in musea te zien.
Museum Boijmans van Beuningen had de boot gemist bij de aankoop van de zeldzame schilderijen van Johannes Vermeer, maar zag in 1937 de kans om een pas ontdekt schilderij te kopen: de Emmausgangers. Enkele jaren later blijkt het om een vervalsing door Han van Meegeren te gaan. De grootste vervalsingszaak van de 20e eeuw zorgt voor veel publiciteit en draagt bij aan de roem van Vermeer.
Meisje met de Parel
In de jaren 70 zijn binnen 3 jaar drie verschillende werken van Johannes Vermeer gestolen. Uiteindelijk werden ze gelukkig allemaal weer teruggevonden. Vooral de diefstal van de Liefdesbrief, die was uitgeleend door het Rijksmuseum aan een tentoonstelling in Brussel, deed veel stof opwaaien. De dief probeerde geld in te zamelen voor de opvang van vluchtelingen uit Bangladesh in Oost-Pakistan. Via de media probeerde hij de publieke opinie te beïnvloeden en beloofde hij het schilderij terug te geven als er minstens 200 miljoen Belgische frank voor dit goede doel werd opgehaald. Uiteindelijk werd het schilderij teruggevonden voordat er geld was betaald.
De meest recente golf van aandacht voor het werk van Johannes Vermeer ontstond door het boek Het meisje met de parel van Tracey Chevalier. In dit boek beschrijft Chevalier een periode uit het leven van Johannes Vermeer, waarin het schilderij centraal staat. Het boek is in 2003 verfilmd met Scarlett Johansson in de hoofdrol. Boek en film zorgen voor een toegenomen populariteit van het schilderij. Zoals zo vaak in de kunstgeschiedenis is het dus vooral media-aandacht die schilders en schilderijen echt populair maakt.
Tot 1995 stond het schilderij bekend als Meisje met tulband. Pas in het Mauritshuis besloot men dat Meisje met de parel een betere naam was. Vincent Icke kwam in 2014 tot de conclusie dat de oorbel geen parel kan zijn: de spiegelende weerkaatsing, peervorm en grootte zijn vreemd aan een gangbare parel. Na geconfronteerd te zijn met het gegeven dat de parel op het schilderij geen parel is, gaf het museum aan de naam toch niet opnieuw te willen wijzigen.