Hoe maak je van fruit en groente een gezicht?

Rudolf II – Joseph Heintz

Rudolf II als Vertumnus – Giuseppe Arcimboldo

In het jaar 1571 is het groot feest aan het Habsburgse hof, Aartshertog Karel II van Oostenrijk trouwde met Maria van Beieren. Op verzoek van keizer Rudolf II werd het een verkleedfeestje! Zijn hofschilder Arcimboldo mocht het feestje organiseren aan de hand van de keizer’s favoriete schilderijen. Iedereen werd aangekleed als dieren, planten en vissen. En de keizer zelf? Die zag eruit als Arcimboldo’s Winter…

Giuseppe Arcimboldo was de hofschilder aan het Habsbrugse hof in Wenen vanaf 1562. Hij had de schilderkunst van zijn vader geleerd en schilderde lange tijd gewone fresco’s van bijbelverhalen voor kerken en kapelletjes. Pas aan het Habsburgse hof ontwikkelde Arcimboldo zijn bijzondere schilderstijl waarin hij compositieportretten maakten. Gezichten van groente en fruit, van bloemen, van gevogelte of van vissen, het kon Arcimboldo niet gek genoeg.

Zijn meest beroemde serie is de vier seizoenen, die hij maakte rond 1572 en tegenwoordig in het Louvre te zien is. Deze portretten zijn opgebouwd uit bloemen, planten, vruchten uit het seizoen dat ieder schilderij vertegenwoordigd. In het Kunsthistorisch Museum in Wenen hangt de vier elementen, een serie over aarde, water, vuur en lucht. Deze serie maakte hij rond 1566 en is ietsje speelser.

Arcimboldo – Winter

Arcimboldo – Herfst

Arcimboldo – Zomer

Arcimboldo – Lente

Het Habsburgse Hof

Het verhaal van het verkleedfeestje aan het Habsburgse hof, zegt veel over de populariteit van hofschilder Arcimboldo bij de keizer. 25 jaar lang zorgden zijn schilderijen voor het vermaak van de keizers Maximiliaan II en Rudolf II. Ze waren gek op zijn gekke portretten. Rudolf II liet zelfs een portret van zichzelf maken, waarin zijn hoofd is opgebouwd uit enkel groente en fruit. De keizer bezat blijkbaar over een goede zelfspot, want het was zijn favoriete portret.

Het Habsburgse Hof was een goede opdrachtgever voor Arcimboldo. Naast zijn opdrachten als kunstschilder werkte Arcimboldo ook als architect en als vormgever van festivals. Hij was lange tijd in dienst in Wenen dichtbij de Habsburgers, maar keerde uiteindelijk terug naar Italië waar hij zich vestigde in Milaan. Maar zelfs vanuit Italië bleef hij opdrachten ontvangen van de Habsburgers. De keizer vroeg hem zelfs kopieën te maken van zijn eigen schilderijen, zodat hij ze kon opsturen naar bevriende staatshoofden.

Arcimboldo – Aarde

Arcimboldo – Water

Arcimboldo – Lucht

Arcimboldo – Vuur

Op zijn kop

Een van de meest bijzondere werken van Arcimboldo is het stillevens dat hij maakte van een schaal met groente. Je ziet wortels, ui en andere groenten in een schaal. Maar als je het werk op zijn kop bekijkt, zie je opeens het portret van een tuinman!

Giuseppe Arcimboldo - Groenten in een Schaal — Giuseppe Arcimboldo – Groenten in een Schaal

Surrealisme

Na de dood van Arcimboldo verdwenen zijn werken in de grote schilderijen verzamelingen van de Europese vorstenhuizen. Arcimboldo raakte grotendeels vergeten en zijn schilderijen kregen eeuwenlang nauwelijks aandacht. Maar dit veranderde toen in de jaren 20 het surrealisme opkwam en verschillende kunstenaars waaronder Salvador Dali en Man Ray zijn werk herontdekten. Salvador Dali noemde Arcimboldo: ‘de allereerst surrealist’.

De schilderijen van Arcimboldo waren in deze tijd helemaal niet duur en daardoor kon Man Ray zelfs een schilderij kopen voor in zijn verzameling van curiosa. Hij was hier erg trots op. Bij het grote publiek raakte Arcimboldo bekend toen het Museum of Modern Art in 1930 de serie van de vier seizoenen opnam in de tentoonstelling ‘Fantastic Art, Dada, Surrealisme’. Het werk van Arcimboldo is daarmee een van de vele voorbeelden van vergeten kunst, die eeuwen later opeens beroemd wordt. De faam van Arcimboldo komt dus niet door de Habsburgse keizer, maar Dali en Man Ray!