Hitler's Favoriete Schilderij: Het Geheimzinnige Dodeneiland

Toen Nazi-Duitsland heel Europa veroverde, kwamen ook veel schilderijen in de handen van de Duitsers. Onder bevel van Adolf Hitler werden de musea leeggeroofd voor een nieuwe groot museum in Linz, dat een volledig overzicht moest geven van de schilderkunst. De allermooiste schilderijen hield Hitler echter voor zichzelf en hing hij op in de Rijkskanselarij. Zo ook zijn favoriete schilderij: Toteninsel van Arnold Böcklin.

Böcklin's Dodeneiland in de collectie van Adolf Hitler — Böcklin’s Dodeneiland in de collectie van Adolf Hitler

Hitler noemde Arnold Böcklin zijn favoriete schilder en hij had geluk dat één van zijn topstukken, het Dodeneiland, in 1933 te koop werd aangeboden. In tegenstelling tot veel andere kunstwerken, werd Böcklin’s Dodeneiland dus niet geroofd, maar daadwerkelijk gekocht. Daarom is het werk ook nog steeds in Berlijn te zien, in de Alte Nationalgalerie en niet teruggegeven aan de eigenaren.

Arnold Böcklin

Het Dodeneiland is het meest beroemde schilderij van de Duitse symbolistische kunstenaar Arnold Böcklin. Tussen 1880 en 1886 schilderde hij vijf verschillende versies van deze voorstelling, waarvan er slechts nog vier overleven. Ironisch genoeg werd een andere versie van Hitler’s favoriete schilderij, dat in bezit was van Baron Thyssen, namelijk verwoest bij een bombardement in de Tweede Wereldoorlog.

In het schilderij vaart een boot naar een mysterieus eiland toe. Vaak wordt de witte figuur op de boot geïnterpreteerd als een verwijzing naar Charon, de veerman die in de Griekse mythologie de doden over de styx rivier brengt. Inderdaad lijkt de figuur in het schilderij een witte kist naar het eiland te brengen. In werkelijkheid zijn het figuur en de doodskist, een verzoek van Marie Berna. Zij zag de eerste versie van het werk in het atelier van Böcklin en vroeg hem een kopie te maken. Zo werd ze de eigenaar van de tweede versie van het schilderij. Omdat haar man aan difterie was overleden vroeg ze Böcklin de kist en de vrouw toe te voegen aan het schilderij, als verwijzing naar de dood van haar man. Zo werd de boot een onderdeel van alle versies van het werk.

Salvador Dali – Real Picture of the Isle of the Dead by Böcklin at the Hour of the Angelus

Kunst

‘Toteninsel’ was zo populair dat Böcklin in 1886 een vijfde versie van het schilderij maakte op verzoek van een museum in Leipzig. Al in 1886 was het schilderij dus te zien voor een groot publiek. Hierdoor werd het schilderij snel populair in heel Duitsland en werden veel zwart-wit afdrukken van het werk verkocht. Schrijver Vladimir Nabokov schrijft hierover in zijn Dostojveski-parodie ‘Wanhoop’ dat ‘de prints kunnen worden gevonden in ieder Berlijns huis’.

Als tegenpool voor zijn beroemdste werk, schilderde Böcklin in 1888 ‘het eiland van het leven’. Dit schilderij is veel lichter en toont een eiland met daaromheen verliefde mensen en dieren. Böcklin maakte zo een mooie tegenstelling tussen leven en dood. ‘Het eiland van het leven’ hangt tegenwoordig in het Kunstmuseum Basel samen met de eerste versie van ‘het Dodeneiland’.

‘Het Dodeneiland’ was een belangrijke bron van inspiratie voor andere kunstenaars. Zo maakte Salvador Dali in 1932 een schilderij dat hij “The Real Picture of the Isle of the Dead by Arnold Böcklin at the Hour of the Angelus” noemde. Dali laat het aan de toeschouwer om uit te zoeken waarom een leeg strand met in de verte een rotspartij een referentie naar Böcklin is.

Arnold Böcklin - het Levenseiland — Arnold Böcklin – het Levenseiland

Film en Muziek

Het schilderij was bovendien een grote inspiratiebron voor componisten en filmmakers. De meest beroemde compositie die werd gemaakt, is het symfonische gedicht “Dodeneiland” van Sergej Rachmaninov in 1909. In dit werk waarin strijkers de hoofdrol spelen, wordt een even melancholische sfeer neergezet als in het schilderij van Böcklin.

Ook in films duikt het werk van Böcklin regelmatig op. In 1945 werd een horrorfilm gemaakt ‘Isle of the Dead’, gebaseerd op het schilderij dat ook verschijnt als afbeelding bij de openingstitel. Sindsdien zijn er ook nog meerdere korte films gemaakt die het dodeneiland als thema hebben en verwijzingen bevatten naar het schilderij. Door de verscheidenheid van mensen en werken die geïnspireerd zijn door het schilderij van Arnold Böcklin, is de link naar Hitler tegenwoordig een beetje in de vergetelheid geraakt. Gelukkig maar, want ‘het Dodeneiland’ is een iconisch werk van het symbolisme en niet een toevallige nazi-hobby.