Diego Velazquez schilderde in Rome het portret van paus Innocentius X. Het portret van de strenge paus inspireerde Francis Bacon driehonderd jaar later tot 50 varianten op Velázquez portret. Maar waarom liet Bacon zijn pausen schreeuwen?
Kardinaal Giovanni Battista Pamphilj was dankzij de steun van de Spaanse kardinalen verkozen tot Paus Innocentius X. Hij had jarenlang als ambassadeur van de Heilige Stoel in Madrid gewerkt. Dus toen Diego Velázquez Rome bezocht, als gezant en hofschilder van de Spaanse koning Filips IV, werd hij door paus Innocentius X hartelijk ontvangen.
Portret
Velázquez stelde paus Innocentius X voor om een portret van hem te schilderen. Maar Innocentius X wilde eerst een proeve van bekwaamheid zien. Velázquez schilderde daarom zijn assistent Juan de Pareja. Juan was een tot slaaf gemaakte moslimjongen, die in het atelier van Velázquez werkte. Het portret werd tentoongesteld in het Pantheon in 1650 en kreeg veel positieve reacties.
Velázquez liet met het portret zien dat hij snel kon werken en toch het karakter van de geportretteerde kon vangen. Ook toonde hij zijn kwaliteiten in het werken met een beperkt kleurenpalet en een losse penseelvoering. Paus Innocentius X was onder de indruk en stond hem toe zijn portret te schilderen.
Innocentius X zit gespannen en heeft een geconcentreerde blik. Velazquez’s port groeide uit tot één van de beroemdste portretten in de schilderkunst. Het werd geroemd om het realisme: de grote vlezige neus, de smalle samengeperste lippen en de dunne baard. De losse penseelstreek brengt een levendigheid in het schilderij.
Schilderkunst of beeldhouwkunst?
Wat is de ultieme kunstvorm: schilderkunst of beeldhouwkunst? In de 17e eeuw was er een levendig debat gaande over deze vraag. De portretten van paus Innocentius X geven misschien een antwoord, want ook Gianlorenzo Bernini maakte een portret van de paus. De werken vanVelazquez en Bernini zijn tegenwoordig naast elkaar te zien de Galeria Dora Pamphilj in Rome.
Bernini maakte het beeld zelfs twee keer. Bij het eerste beeld kwam tijdens het beeldhouwen van de baard een oneffenheid in het marmer aan het licht. Bernini besloot daarom een nieuwe versie te maken. De knopen van de kleren en de rimpels in het gezicht zijn ongelooflijk gedetailleerd.
Francis Bacon
In 1953 schilderde Francis Bacon een studie naar Velázquez’ Portret van paus Innocentius X (afbeelding boven het artikel). Bacon was geobsedeerd door het schilderij van Diego Velázquez. In een interview noemde Bacon het schilderij “perfect”. Na deze eerste studie zou Bacon een reeks van ongeveer 50 varianten op het schilderij van Velázquez maken.
Kunsthistorici hebben veel gespeculeerd waarom Bacon paus Innocentius X schreeuwend en gekooid schilderde. Omdat de schilderijen vlak na de Tweede Wereldoorlog werden gemaakt (1950-1970) is vaak gedacht dat hij de pijn van de slachtoffers van de oorlog weergaf. Of zou het toch een statement zijn tegen de katholieke kerk, vanwege hun afwijzing van homoseksualiteit? Andere kunsthistorici zien in paus Innocentius X Bacon’s zoektocht naar een vaderfiguur, omdat hij een moeilijke relatie met zijn eigen vader had.
Maar wat zei Francis Bacon zelf? Bacon vond alle speculaties maar onzin. Hij gebruikte het portret om pijn zichtbaar te maken. Ook kon hij met de serie variëren met kleur en expressie. Zo blijkt dat er soms teveel achter een schilderij gezocht wordt. Het antwoord is soms veel simpeler dan gedacht.
Meer wereldberoemde schilderijen:
Salvador Dali was bang voor seks
Herken jij alle 100 spreekwoorden van Pieter Bruegel?
Emanuel Leutze overdreef Washington’s overtocht over de Delaware
Hoe ziet Van Gogh’s Sterrennacht er overdag uit?
de Kroning van Napoleon: Eerbetoon of Propaganda?
Reizen langs de Japanse Ku(n)st met de Houtsnedes van Hokusai en Hiroshige
Hoe Marianne het symbool van Frankrijk werd (mede) dankzij Delacroix
Waar vind je de overweldigende natuur uit Friedrich’s Wandelaar?
Dat is een verrassend slot van een boeiende geschiedenis en doorwerking van het oorspronkelijke portret van Innocentius X. In Francis Bacons weergave moeten we dus niet altijd iets dieps willen zien. Zelfs niet een kritiek op een homovijandige houding van de RKK. Wel herkende Bacon direct de meesterhand van Velásquez in dit portret.
Vreemd overigens dat deze paus, die Velásquez nog in zijn functie als nuntius in Madrid kende, niet al op de hoogte was van zijn kwaliteiten als schilder. Moest Diego Velásquez werkelijk eerst nog de paus overtuigen dat hij schilderen kon? Het lijkt me sterk. Velásquez maakte al heel jong furore aan het Spaanse hof. De toen nog nuntius moet dus wel bekend zijn geweest zijn met zijn status.
Op het eerste gezicht zijn er grote verschillen tussen het portret door Velásquez geschilderd en de buste die Bernini maakte. In de buste zijn baard en snor voller, en het gezicht is meer ingevallen. Zijn de gelaatstrekken in Bernini’s versie soms toch idealer, nobeler, gemaakt?