Geboorte van Jezus – Lucas 2: 1-20

Kunstvensters herdenkt vandaag de geboorte van Jezus die volgens de bijbel ruim 2000 jaar geleden plaatsvond in een stal of grot bij Bethlehem. Deze gebeurtenis betekende de start van het Christelijk geloof dat zo belangrijk is geweest in de ontwikkeling van de kunst. Komend jaar volgt Kunstvensters de voetstappen van Jezus zoals beschreven in het Nieuwe Testament op zoek naar de symboliek en de verhalen van het christendom. In dit eerste deel van deze nieuwe serie, bekijken we een schilderij van de Renaissance schilder Lorenzo Lotto.
Vensters wenst u gelukkige en gezonde kerstdagen!

In 1523 schilderde Lorenzo Lotto, een geboren Venetiaan die zijn schilderscarrière begon in het atelier van Giovanni Bellini, zijn versie van de Geboorte van Jezus. Het is een schilderij vol symboliek en Bijbelse verwijzingen dat op het eerste gezicht heel traditioneel lijkt, maar voor Renaissance begrippen een moderne blik gaf op het geboortetafereel.

Bijbelse Verwijzingen

De invulling die Lorenzo Lotto gaf aan de geboorte van Jezus Christus zit vol met verwijzingen naar komende gebeurtenissen uit het Nieuwe Testament. Het meest in het oog springend is uiteraard de crucifix aan de linkerkant van het schilderij. Hier wordt getoond hoe Jezus aan zijn einde zal komen aan het kruis. Geboorte en dood worden zo in één schilderij getoond. Ook toont het schilderij onderaan bij de kribbe een zak met provisie en een waterfles die verwijzen naar de vlucht naar Egypte, die het drietal zal ondernemen om weg te komen van Herodes’ achtervolging. De meest subtiele verwijzing is echter het tweetal duiven op de dakrand van de stal. Er wordt hier verwezen naar het Bijbelverhaal van Jezus in de tempel. Arme families offerden vaak twee duiven in de tempel in plaats van hun oudste zoon voor het priesterschap te bestemmen. Bovendien is het tweetal duiven het symbool voor het huwelijk van Jozef en Maria.

De Herdertjes lagen bij nachte

In de tijd van Lorenzo Lotto werden er niet veel schilderijen van de geboorte van Jezus gemaakt waarop er geen aanbidding plaatsvond. Meestal werden namelijk de herders of de drie koningen afgebeeld aan de kribbe, als erkenning van de ‘macht’ van de pasgeboren koning van de Joden. In het schilderij van Lotto is dit echter niet het geval. De herder is op de achtergrond nog niet gewaarschuwd door de engelen. De engelen zijn bovenin beeld God’s grootheid aan het bezingen, maar lijken nog druk te zijn met het ontcijferen van de muziek en de tekst. Alsof ze aan het ‘oefenen’ zijn voor het echte werk. Hierdoor ontstaat op de voorgrond een intiem familie tafereel, waarin vader en moeder om hun pasgeboren zoon heen zitten. Dit is uniek voor deze periode van de Renaissance, omdat het Jozef hierdoor een prominente plaats krijgt op het schilderij.

Modern & Klassiek: Jozef & Maria

Jozef was honderden jaren een beetje ‘vergeten figuur’ geweest in het christendom. Zijn leven werd niet beschreven in de meeste heiligenboeken en in de kunst was hij vaak in oude man op de achtergrond. De echte aandacht op de schilderijen ging uit naar Maria en het Kind, eventueel aangevuld met de drie koningen. In het schilderij van Lorenzo Lotto staat Jozef echter op gelijke hoogte van Maria en is even prominent afgebeeld. Zijn biddende houding zorgt ervoor dat hij eigenlijk de rol als aanbidder overneemt van de drie koningen.

Maria staat daarentegen vrij klassiek afgebeeld in een blauwe mantel. Blauw is kleur van de maagd Maria, symbool voor de hemel, symbool voor hoop en symbool voor maagdelijkheid. Ook Maria is geknield en houdt haar armen als een kruis gevouwen voor haar lichaam. Het kleurgebruik van Lorenzo Lotto is wat harder en meer contrasterend dan veel van zijn tijdgenoten. Terwijl Titiaan groot werd in Venetië en Rafael Rome vervoerde, reisde Lotto door Noord-Italië. De stijl van Lorenzo Lotto is daarom anders dan zijn tijdgenoten met meer aandacht voor symboliek en portretkunst. Hierdoor is Lorenzo Lotto honderden jaren vergeten tussen de veelheid aan Renaissance kunstenaars. Pas de laatste eeuw heeft Lotto opnieuw de erkenning gekregen die hij verdient.

“de Geboorte van Jezus” van Lorenzo Lotto hangt in the National Gallery of Art in Washington. In Nederland zijn geen werken van Lorenzo Lotto te zien.