Waarom zijn veel Romeinse keizers hun hoofd verloren?

Veel marmeren beelden van Romeinse keizers zijn zonder hoofd teruggevonden. Hoofden en lichamen werden in het oude Rome vaak los vervaardigd. De kop van de keizer kon zo worden vervangen bij het aantreden van een nieuwe keizer. Of was er een andere reden om de hoofden los te produceren?

Keizer Augustus was de eerste keizer van het Romeinse rijk. Nadat hij Marcus Antonius en Cleopatra had verslagen tijdens de zeeslag bij Actium, was hij alleenheerser over het hele Romeinse rijk. Na eeuwen van burgeroorlogen en machtspolitiek in de Romeinse republiek, bracht hij rust in Rome.

Beeld van de keizer

Keizer Augustus was ook in vredestijd was een slimme strateeg. Hij gebruikte kunst en architectuur om zijn macht te versterken. Hij liet beelden van zichzelf maken als legeraanvoerder, maar ook als senator en zelfs als god. Door vertrouwen en rust uit te stralen kreeg hij het volk achter zich.

Augustus zocht bewust naar gelijkenis met de Griekse god Apollo. Hij verspreidde het gerucht dat hij zijn zoon was en liet zichzelf op munten afbeelden met een lier, symbool van Apollo. Maar vooral in de beeldhouwkunst is de gelijkenis duidelijk. Met half ontbloot bovenlijf leek Augustus precies op de Griekse beelden van Apollo.

Mode

Ook latere Romeinse keizers lieten zich door de goden inspireren. Zo liet keizer Claudius zich uitbeelden als de oppergod Jupiter. Schrijver Seneca vond de vergoddelijking van Claudius maar overdreven. Voor keizer Nero schreef hij een grappig verhaal om Claudius belachelijk te maken. Claudius zou op de godenberg Olympus zijn geweigerd omdat de keizer-god Augustus zijn vele misdaden kende.

In de koppen en bustes die van de Romeinse keizers zijn teruggevonden, is goed te zien hoe de mode in de loop der jaren veranderde. Keizer Hadrianus introduceerde het dragen van een baard. Hij nam hierbij het uiterlijk aan van de Griekse filosofen, zoals Plato. De oude Grieken werden gezien als dragers van cultuur en traditie. Hadrianus verbond zich daarom graag aan deze beeldcultuur.

Hoofd verloren

Vaak zijn in musea Romeinse beelden zonder hoofden te zien. Soms zijn de hoofden in de loop der eeuwen afgebroken, maak vaak zijn de beelden ook zonder hoofd gemaakt. Beeldhouwers maakten de lichamen van de keizer uit marmer. Pas later plaatsten ze de koppen op het lichaam.

Kunsthistorici hebben vanwege de losse productie van lichamen en hoofden gesuggereerd dat beelden van keizers hergebruikt konden worden. Je hoefde simpelweg alleen het hoofd te vervangen. Of dit op grote schaal is gebeurd, is zeer de vraag. Maar het is zeker dat lichaam en hoofd vaak los gemaakt werden.

Waarom?

Maar als het niet hergebruik was, wat was dan de reden om koppen los te maken? Waarschijnlijk was het simpelweg goedkoper om lichamen en hoofden los te produceren. Marmer moest uit Griekenland naar Italië komen en het vervoer van grote stukken was vaak ingewikkeld en duur. Kleinere stukken marmer voor een torso of een hoofd waren veel handzamer.

Ook maakte deze aanpak de massaproductie van lichamen mogelijk. Lichamen werden geproduceerd zonder specifieke lichaamskenmerken. De lichamen konden zo voor meerdere personen worden gebruikt. En zo blijkt het mysterie van de losse Romeinse hoofden gewoon een simpele economische reden te hebben!