Vijftig jaar geleden werd de Aswandam geopend. Het grote stuwmeer dat hierbij ontstond, bedreigde tientallen tempels in het Zuiden van Egypte. UNESCO startte de grootste archeologische reddingsoperatie aller tijden en verplaatste 22 tempelcomplexen. Deze uniek operatie zorgde ervoor dat Nederland een Egyptische tempel kreeg.

Volgens de Egytische mythologie werd Osiris vermoord door zijn broer Seth. Het lichaam van Osiris werd in 14 stukken gesneden en verspreid over heel Egypte. Zijn vrouw Isis zocht de delen weer bij elkaar. Alleen zijn penis kon ze niet redden omdat die door een vis was ingeslikt. Ze maakte een houten geslachtsdeel en mummificeerde al zijn lichaamsdelen tot één geheel. Osiris kon zo nog een kind verwekken bij Isis (Horus) en werd god van onderwereld.

In 1960 werd Osiris opnieuw in stukken gehakt samen met Ramses II, Hathor, Nefertari en vele anderen. Beelden van deze goden en farao’s sierden het indrukwekkende tempelcomplex van Aboe Simbel. Farao Ramses II liet de tempel bouwen in de 13e eeuw voor Christus door in de rotsen beelden van hemzelf en zijn vrouw Nefertari uit te laten hakken. Ruim 3000 jaar later werd deze archeologisch schat bedreigt door de aanleg van het Nassermeer. UNESCO besloot de tempels van Aboe Simbel daarom te verplaatsen.

Aswandam

Al in 1902 werd bij Aswan een eerste dam in de Nijl aangelegd. De dam moest noordelijker gelegen gebieden in het regenseizoen beschermen tegen overstromingen en in het droge seizoen juist dienen als een reservoir van water. Bij de bouw van de dam ontstond een klein meer, waardoor de beroemde tempel van Philae in het water kwam te staan. Bezoekers moesten voortaan met de boot richting de ruïnes van de tempels.

De Philae tempel was gebouwd rond 300 voor Christus ten tijden van de Griekse overheersing van Egypte. In opdracht van de Ptolemeus dynastie werd de tempel opgericht ter ere van godin Isis. In de Romeinse tijd werd het complex uitgebreid, onder ander door keizer Trajanus. De sporen van de geschiedenis werden door het water steeds moeilijker zichtbaar. Muurschilderingen verdwenen en hiërogliefen vervaagden door de stroming.

UNESCO

In de jaren vijftig kwam president Nasser van Egypte met het plan om een nog grotere dam te bouwen bij Aswan, waardoor een stuwmeer van 5,000 km2 zou ontstaan. Door dit gigantische meer zou de tempel van Philae geheel onder water verdwijnen, maar ook tientallen andere plaatsen waaronder de beroemde tempels van Aboe Simbel zouden verzwolgen worden. UNESCO, de organisatie die namens de VN ons werelderfgoed beschermt, kwam daarom in actie.

Met financiële steun uit de Verenigde Staten en Europa werden tientallen tempels verplaatst naar hoger gelegen gebieden. Veel tempels konden simpelweg verplaatst worden, zoals Amada, de oudste tempel van Nubië (Zuid-Egypte), en Kalabsa, gebouwd door keizer Augustus. Een groot aantal kleinere tempels kwam terecht in de Nubië museum in Soedan.

Aboe Simbel was echter een moeilijkere operatie, omdat dit geen losstaand gebouw was, maar een tempel uitgehouwen in een grote rots. Onder leiding van de Poolse archeoloog Kazimierz Michałowski werd een kunstmatig rots aan de rand van het nieuwe Nassermeer gebouwd. De beelden van Aboe Simbel werden vervolgens in stukken gezaagd en stukje voor stukje weer opgebouwd op de hogere locatie. Deze bijzondere operatie geldt nog altijd als een van de kunststukjes van de hedendaagse archeologie.

Tempels in het buitenland

Als dank voor de hulp bij deze giga-operatie werden vier tempelcomplexen naar het buitenland verplaatst. Sindsdien staat in Madrid naast het koninklijk paleis de Debod tempel, in het Metropolitan Museum de Dendur Tempel en in het Egyptisch Museum van Turijn de Ellesiya Tempel. De Egyptische overheid had de financiële steun en de archeologische kennis namelijk hard nodig om de UNESCO operatie te kunnen betalen en goed uit te kunnen voeren.

Ook Nederland kreeg als dank voor de hulp een tempel cadeau. Sinds 1979 staat in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden daarom de Taffeh tempel. De reddingsoperatie van UNESCO was een groot succes. Toen in juli 1970 de hoge Aswandam gereed was en de Nassermeer zich langzaam begon te vullen, waren 22 tempels gered. Hierdoor kunnen toeristen nog steeds genieten van iconische tempels als Philae en Aboe Simbel.

Veel kleinere tempelcomplexen en archeologische vindplaatsen werden echter niet gered en liggen sindsdien op de bodem van het Nassermeer. De laatste jaren gaan steeds vaker stemmen op om onderzoek te doen naar de Egyptische resten die onder het water verstopt liggen. Vooralsnog is er echter geen geld gevonden om grootschalige duikacties te ondernemen.