Het Olympisch stadion besloot deze week een standbeeld met een opgeheven rechterhand weg te halen vanwege de gelijkenissen met de Hitler-groet. Het standbeeld beeldt de Olympische groet uit en werd al geplaatst voordat Hitler aan de macht kwam. Toch moet het nu weg. Lange tijd werd gedacht dat de groet een Romeinse uitvinding was, maar de oorsprong lijkt de herleiden te zijn naar een 19e eeuws Frans schilderij.

2020 lijkt het jaar te worden van de massale verwijdering van ‘foute’ beelden. Na de vernielingen van meerdere racistische beelden, is nu ook een beeld met de Olympische groet aan de beurt. De beweging waarbij de arm gestrekt omhoog wordt gehouden, is bij de Olympische Spelen van 1924 geïntroduceerd in Parijs. Het zou een verwijzing zijn naar een traditie uit het oude Rome. Maar klopt dit wel?

Historisch onderzoek naar de Romeinse tijd heeft nog geen enkel standbeeld gevonden waar de zogenaamde Romeinse groet met opgeheven arm wordt uitgebeeld. Ook in teksten zijn nauwelijks beschrijvingen van de groet te vinden. Alleen Cicero schrijft hoe keizer Augustus een eed van trouw aan Julius Caesar aflegt met gestrekte arm. Maar bewijs dat het gebruikelijk was dat Romeinen elkaar met rechte arm eer bewezen is er eigenlijk niet.

David en de Romeinse Groet

De Romeinse groet lijkt te zijn verzonnen door kunstschilder Jacques-Louis David voor zijn schilderij ‘de Eed van de Horatii’. Het schilderij toont drie broer uit de Horatius familie, die de eer van de Romeinen moeten verdedigen tegen de Curatius familie van Alba Longa. Livius beschrijft hoe drie één-op-één gevechten de geschiedenis van Rome bepaalden. David toont in zijn schilderij hoe de drie broers de eed aan hun vader afleggen dat ze zullen strijden voor de stad. Het schilderij werd enorm populair rondom de Franse revolutie, waarin strijden voor het land belangrijker werd dan kerk, koning of familie.

Het gebaar van de drie uitgestrekte armen op het schilderij was vooral een compositie-truc. Alle lijnen in het schilderij wijzen naar een centraal punt. De groet met de uitgestrekte armen draagt hier aan bij. Al snel gaat David het pompeuze gebaar echter ook voor andere schilderijen gebruiken. Zo tekende hij de Eed op de Kaatsbaan, een belangrijke gebeurtenis tijdens de Franse revolutie waarbij de revolutionaire leiders beloven een nieuwe grondwet op te stellen. Ook in deze prent gebruikt David de ‘Romeinse groet’.

Geschiedenis

Aan het begin van de 20e eeuw werd de uitvinding van David overgenomen in het theater en in films. In vertolkingen van Ben Hur, Spartacus en andere Romeinse verhalen werd de uitgestrekte arm als groet gebruikt. Zo ontstond langzaam het beeld dat de groet een Romeins gebruik was, dat al duizenden jaren bestond. Voor de Olympische Spelen van 1924 werd een variant op de beweging geïntroduceerd als Olympische groet. De rechter arm diende met aaneengesloten vingers omhoog gestoken te worden.

Vanwege deze Olympische betekenis gebruikte beeldhouwster Gra Rueb het gebaar om baron Van Tuyll van Serooskerken te eren. Hij was de voorzitter van het Nederlands Olympisch Comité die de Olympische Spelen van 1928 naar Nederland wist te halen. Zijn beeld werd daarom voor het Olympisch stadion in Amsterdam geplaatst.

Fascisme

In de jaren 20 werd de Romeinse groet ook gebruikt door de Italiaanse en Duitse fascisten. Al snel werd het gebaar van de uitgestoken hand daarom het symbool van nazi-Duitsland en werd het bekend als de Hitler-groet. Hoewel de oorsprong van de Olympische groet dus geheel losstaat van de fascisme, levert het beeld bij het Olympisch stadion tegenwoordig veel verwarring op. Vrijwel niemand kent de Olympische groet immers nog.

Nu is besloten om het beeld te verwijderen. Het zal een plek krijgen binnen het stadion, waar met uitleg een betere context gegeven kan worden. Opnieuw wordt zo een stukje geschiedenis weggepoetst. Hoewel de verwarring met de Hitler-groet natuurlijk begrijpelijk is, is de vraag in hoeverre dit bezwaarlijk is. Moeten we ieder stukje geschiedenis dat niet past bij ons hedendaags denken weghalen?