In de wolken met John Constable
Het Teylers Museum in Haarlem toont dit najaar de landschappen van John Constable. Hij was een 18e eeuwse pionier in het schilderen in de openlucht. Met een vlotte toets schilderde Constable dreigende wolkenluchten en boerenlandschappen. Hoewel klein van formaat, is het zijn beste werk!
De Nederlandse landschapskunst uit de Gouden Eeuw was onmiskenbaar een grote inspiratiebron voor Constable. In het Teylers Museum hangt een landschap met windmolens van Jacob van Ruisdael naast een kopie van John Constable. Vooral de dreigende lucht boven het tafereel moet Constable gewaardeerd hebben. Als wolkenschilder bestudeerde Constable de lichtval en de wolken bij ieder weertype. In Haarlem zijn nu een klein tiental van de wolkenschilderijen te zien.
Rechts: John Constable (1776-1837), naar Jacob van Ruisdael Landschap met windmolens bij Haarlem, 1831 – Beide Collectie Dulwich Picture Gallery, Londen
Toch zijn het niet de wolkenluchten en de vergelijkingen met de Hollandse school, die de John Constable tentoonstelling in het Teylers Museum zo interessant maakt. Vooral de tientallen olieverfschetsen en schilderijen die Constable maakte in de openlucht, zijn een lust voor de verbeelding. Het is alsof je gemaaid gras ruikt, kabbelend water hoort of een frisse wind voelt in de museumzalen.
In de open lucht
Het is tegenwoordig moeilijk om de artistieke vooruitgang en het lef in de schilderijen van Constable op waarde te schatten. Rond 1800 was het vrijwel onmogelijk om buiten te schilderen met olieverf. Verf in tubes bestond nog niet, dus maakten kunstschilders meestal hun eigen olieverf in het atelier. In de buitenlucht schilderen was daardoor moeilijk
Landschapskunstenaars maakten daarom vaak tekeningen in de openlucht en werkten deze in hun atelier uit tot olieverf schilderijen. Constable was uniek door op grote schaal in de openlucht te werken. In zijn schilderskistje had hij glazen flesjes met medium en pigment om buiten verf te maken. Daarnaast vervoerde hij in het atelier gemaakte verf in urineblazen van varkens of andere dieren.
John Constable – v.l.n.r. Gezicht op de brug van Harnham met in de verte de kathedraal van Salisbury, 1820, De molen van Flatford, gezien vanaf de sluis op de rivier de Stour, 1811, Landschap met windmolen bij Brighton, 1824.
Sporen
In het Teylers Museum zijn dit najaar tientallen olieverf schilderijen uit de openlucht verzameld. Vaak zijn het kleine doeken of kartonnen die Constable op de deksel van zijn schilderskistje spande. In veel schilderijen in de tentoonstelling zijn de gaatjes op de hoeken van de werken nog te zien.
De vlotte penseeltoets van Constable maakt de landschappen erg dynamisch. Zijn vermogen om snel te reageren op het licht en het veranderende weer maakt Constable tot een voorloper van de impressionisten. Kijk in bovenstaande paneeltjes hoe knap hij de lichtval schildert en hoe dun de verf op het doek zit. Vaak zie je in de lucht de bruine onderlaag door de verf heen.
John Constable – v.l.n.r. De baai van Weymouth, 1816 , Wolkenstudie, 1821-22.
Teylers Museum
Waar de meeste Nederlandse musea hun najaarstentoonstellingen hebben uitgesteld of afgelast, toont het Teylers Museum durf met deze Constable tentoonstelling. Met door corona beperkte bezoekersaantallen zal het niet gemakkelijke zijn om deze tentoonstelling te financieren. Het is geweldig dat zo’n blockbuster nu toch gewoon te zien is.
De meeste schilderijen uit de tentoonstelling komen uit de privécollectie van Canadese uitgever David Thomson. Hij bezit de grootste Constable collectie ter wereld. Het Teylers Museum heeft deze werken uitgebreid met schetsen uit de eigen collectie en slimme aanvullingen uit Engelse topmusea.
De indruk die de klein landschappen in het Teylers museum achterlaten, is dat de vlotte buitenschilderijen levendiger zijn dan Constables statige meesterwerken uit het atelier. Als buitenschilder leeft Constable in het moment. Hij weet zo het gevoel te vangen, dat landschapskunst uit de romantiek zo uniek maakt!
