Paulus: Van Christenhater tot Grondlegger van de Kerk

De apostel Paulus werd geboren als orthodoxe Jood en moest niets hebben van het christendom. Toch zou hij uitgroeien tot één van de belangrijkste verspreiders van christelijk geloof. Met zijn lange baard, kalende hoofd, boek en zwaard is Paulus één van de meest herkenbare heiligen in de kunst. Wie was Paulus? Hoe werd hij bekeerd tot het christendom? En was hij eigenlijk wel een apostel?

Paulus werd geboren als Saulus in Tarsus (huidig Turkije). Hij groeide op in een Joodse familie in een gebied dat eeuwenlang Grieks was geweest en later in Romeinse handen was gekomen. In Tarsus geloofden de meeste mensen in het Grieks-Romeinse godenspectrum, maar Saulus bleef trouw aan het Joodse geloof. Hij verdiepte zich in de Hebreeuwse Bijbel en reisde uiteindelijk naar Jeruzalem om zich verder in de Joodse religie te verdiepen.

Over het uiterlijk van Saulus/Paulus is veel geschreven. In verschillende apocriefen wordt hij omschreven als een kalende man. Al vanaf de 4e eeuw wordt Paulus afgebeeld met een lange baard in mozaïeken, fresco’s en schilderijen. Rembrandt en Jan Lievens schilderden Paulus meerdere malen als oudere man, die over een boek zit gebogen. Hiermee verwijzen ze naar de Bijbelteksten die hij schreef.

Bekering

Hoewel Saulus tijdens het leven van Jezus waarschijnlijk in Jeruzalem aanwezig is geweest, heeft hij hem nooit ontmoet. Jeruzalem was destijds een Romeinse stad, waar de belangrijkste Joodse tempel stond (op de tempelberg). Jezus had slechts een klein groepje volgelingen. Het grootste deel van de inwoners van Jeruzalem zal waarschijnlijk nooit van Jezus gehoord hebben en Saulus was één van hen.

Pas na de kruisiging van Jezus begon het christelijk geloof aan aanhangers te winnen. De apostelen verspreidden zich over het land om het evangelie te verkondigen en zo kwamen steeds meer mensen in aanraking van het verhaal van Jezus. Bij veel Joodse machthebbers viel dit niet goed. Ook de strenggelovige Saulus moest niets hebben van de christenen. Wat dachten ze wel om deze ‘Jezus’ voor zoon van God aan te zien. Saulus hielp daarom actief mee aan het vervolgen van christenen en was aanwezig bij de steniging van Sint Stefanus (de eerste martelaar van de katholieke kerk).

Op weg naar Damascus zag Saulus plots een verblindende lichtflits. Een stem vanuit de hemel vroeg hem “Waarom vervolgt u mij?”. Saulus wist dat Jezus tot hem sprak. Drie dagen bleef Saulus blind totdat Ananias, een vroege christen, hem de ogen opende. Hij kreeg niet alleen zijn zicht terug, maar Saulus was voortaan een christen en apostel van Jezus. Hij nam de Romeinse naam Paulus aan. In tegenstelling tot de 12 discipelen die Jezus tijdens zijn leven volgden, werd Paulus dus apostel na Jezus’ dood.

Kerkhervormer

Na zijn bekering zou Paulus drie reizen door het huidige Syrië, Turkije, Macedonië en Griekenland maken om het christelijke geloof te verspreiden. Tot dan toe waren vooral Joden tot christelijke geloof bekeerd, omdat zij in Jezus de verlosser zagen die aangekondigd was in het Oude Testament. Maar Paulus was erg succesvol om tijdens zijn reizen ook heidenen (niet-Joden) tot het christelijke geloof te bekeren.

Een heikel punt echter voor veel bekeerlingen was de verplichte besnijdenis, die volgens de wet van Mozes bij het Joodse geloof hoort. Na zijn eerste reis stelde Paulus daarom voor om van de besnijdenis af te zien. Volgens Paulus was het geloof in Jezus en de doop afdoende. Het zorgde voor een heftig debat in Jeruzalem, maar de leider van christenen (Jakobus de Rechtvaardige) besloot uiteindelijk dat Paulus gelijk kreeg. Paulus is hiermee een belangrijke vroege hervormer van de kerk en de eerste apostel die grote aantallen niet-Joden aan de kerk weet te binden.

In de kunst wordt voornamelijk de bekering van Paulus afgebeeld. Vaak is Paulus te zien naast zijn paard, terwijl een lichtflits uit de hemel komt. Meestal heeft hij zijn ogen gesloten, of zijn handen voor zijn ogen, om de blindheid te benadrukken. Omdat het een dramatisch moment is waarin licht-donker effecten gebruikt kunnen worden, is het thema vooral populair tijdens de barok. Ook wordt vaak Paulus’ prediking in Efeze afgebeeld, waarbij massaal niet-christelijke geschriften werden verbrand. Het succes van Paulus in Efeze zorgde ervoor dat er kort een opstand uitbrak, omdat lokale winkeliers bang waren dat het christelijk geloof slecht was voor de handel. Efeze was één van de grootste christelijke steden naast Antiochië en Jeruzalem.

Martelaar

Nadat Paulus in Macedonië al een keer was opgepakt en door een aardbeving weer vrij was gekomen en ook in Korinthe aan vervolging was ontsnapt, werd hij rond 60 n. Chr opgepakt in Jeruzalem. De Joden beschuldigde hem ervan tegen hun geloof te prediken en onbesneden mannen toe te laten tot de tempel. Paulus beriep zich als Romein op het recht om berecht te worden in Rome. Zijn laatste reis bracht hem daarom naar het hart van het Romeinse rijk.

In Rome werd in eerste instantie vrijgesproken van de aanklacht in Jeruzalem. Maar nadat hij enkele jaren prekend door Rome trok, werd Paulus opnieuw opgepakt. Waarschijnlijk is Paulus onthoofd tijdens de grote christenvervolging van keizer Nero, waarbij ook Petrus werd gekruisigd. Op de plek waar Paulus en Petrus de dood vonden, werd later de Sint Pietersbasiliek gebouwd. Op 29 juni wordt jaarlijks de marterlaarsdood van Petrus en Paulus herdacht door de katholieke kerk.

De verhalen over het leven van Paulus staan beschreven in het Bijbelboek Handelingen. Bovendien wordt Paulus gezien als schrijver van 14 brieven (waarvan 7 betwist) die opgenomen zijn in het nieuwe testament: Romeinen, 1 Korintiërs, 2 Korintiërs, Galaten, Efeziërs, Filippenzen, Kolossenzen, 1 Tessalonicenzen, 2 Tessalonicenzen, 1 Timoteüs, 2 Timoteüs, Titus, Filemon en Hebreeën. Hierdoor en vanwege de onthoofding in Rome wordt Paulus in de kunst altijd afgebeeld met een boek en een zwaard.