In de begintijd van de katholieke kerk waren er vier geleerden die het geloof richting gaven met hun geschriften. Sindsdien worden Ambrosius, Augustinus, Hieronymus en Gregorius geëerd als de vaders of leraren van de kerk. Vaak worden ze afgebeeld in kerken en op schilderijen. Wie waren deze kerkvaders en hoe herken je ze?

De katholieke kerk kent 36 kerkleraren. Dit zijn personen die door hun geschriften of leefwijze de richting van het geloof hebben bepaald. Vier kerkleraren worden klassiek gezien als de grondleggers van de theologie. Zij worden de Latijnse kerkvaders genoemd: Ambrosius, Augustinus, Hieronymus en Gregorius. Vaak worden ze in de kunst afgebeeld met boeken om zich heen of terwijl ze schrijven aan hun teksten.

Geleerden

Als je in christelijke kunst vier schrijvende mannen bij elkaar ziet, dan heb je eigenlijk twee opties: het zijn de vier evangelisten of de vier kerkvaders. De evangelisten zijn te herkennen aan de Leeuw (Marcus), Stier (Lucas), Engel (Matteus) en Adelaar (Johannes). De kerkvaders zijn vaak minder uitgesproken, maar meestal draagt één van hen de pauselijke tiara (Gregorius), dragen twee van hen de bisschoppelijke mijter (Ambrosius en Augustinus) en draagt de overgebleven man een plattere hoed.

Hieronymus wordt ook vaak afgebeeld als kluizenaar in de woestijn met een doodskop en een leeuw. Sint Ambrosius wordt geassocieerd met bijen en Augustinus wordt vaak afgebeeld met een brandend hart, omdat hij dit beschrijft in zijn geschriften. Gregorius wordt gezien als de grondlegger van de Gregoriaanse koorzang en is daarom de beschermheilige van musici en zangers. Hij wordt vaak afgebeeld met een duif.

Sommige kunstenaars gunnen zich wat vrijheid. Pier Francisco Sacchi schilderde de kerkvaders bijvoorbeeld met de attributen van de evangelisten: St. Augustinus met een adelaar, St. Gregorius de Grote met een stier, St. Hieronymus met een engel, St. Ambrosius met een gevleugelde leeuw.

Ambrosius & Augustinus

Volgens legendes openbaarde God zich al vroeg aan Ambrosius. Als baby sliep hij in de tuin van zijn vader, toen een zwerm bijen kwam aangevlogen. De bijen zaten over zijn gezicht en vlogen zelfs zijn mond in en uit. Zijn vader verbood de bijen weg te jagen, omdat hij bang was dat ze het kind kwaad zouden doen. De bijen staken hem niet en het leven van Ambrosius begon zo met een wonder. Later werd hij bisschop van Milaan en maakte hij een einde aan het arianisme, de stroming die Jezus niet accepteerde als gelijke van God.

Augustinus bekeerde zich pas op latere leeftijd tot het christendom en werd door Ambrosius gedoopt. Hij beschreef zijn bekering in het boek ‘de Belijdenissen’. Naast deze autobiografie schreef Augustinus veel teksten over de Bijbel. Hij is hiermee een van de vroegste duiders van het woord van God. Ambrosius en Augustinus leefden in de 4e eeuw na Christus.

Hieronymus & Gregorius

De vroegste vertaler van de Hebreeuwse bijbel naar het Latijn was Sint Hieronymus. Zijn Bijbelvertaling is tot in de 19e eeuw de belangrijkste Latijnse bijbel van de katholieke kerk gebleven. In de kunst zien we hem vaak terug als kluizenaar in de woestijn, waar hij volgens legendes zijn vroegste teksten schreef. Hij zou hier ook een leeuw hebben getemd, waardoor hij in de kunst vaak met een leeuw wordt afgebeeld.

Gregorius leefde twee eeuwen later dan Ambrosius, Augustinus en Hieronymus. Hij was paus tussen 590 en 604 en schreef meer dan 850 brieven. In tegenstelling tot de theologische werken van de drie andere kerkvaders waren de brieven van Gregorius vaak veel praktischer van aard. Hij hervormde de kerk en zette de kerkelijke muziek op schrift, waardoor hij vaak wordt genoemd als bedenker van de Gregoriaanse muziek. Waarschijnlijk is dit niet helemaal correct en bestond deze stijl al grotendeels toen hij de muziekstukken in codices noteerde.

Meer kerkleraren

Hoewel de vier klassieke kerklaren nog altijd het meeste aanzien genieten, zijn vanaf 1567 steeds meer kerkleraren benoemd. Verschillende pausen voegden zo hun favoriete theologen aan de lijst toe, waardoor nu ook o.a. Sint Antonius van Padua, Albertus Magnus en Petrus Canisius kerkleraar zijn. Paus Paulus VI voegde in 1970 ook vrouwen aan de lijst toe: Theresia van Avila en Catharina van Siena.

De teksten van de kerkleraren geven richting aan het geloof. Naast de Bijbel, waarin alle teksten vastliggen, kan op de kerk zich op deze manier aanpassen aan de veranderende wereld. Op deze manier ontwikkelt de theologie en de christelijke kerk zich verder en worden de belangrijkste theologen niet vergeten.