Op 20 januari 288 stierf Sint Sebastiaan een martelaarsdood. Hij werd doorzeefd met pijlen, neergeknuppeld en in het riool gegooid. In de kunstgeschiedenis verandert de wijze waarop Sint Sebastiaan staat afgebeeld met iedere generatie kunstenaars. Hoe inspireerde de dood van Sint Sebastiaan 1000 jaar kunstgeschiedenis?
Sebastiaan was een soldaat in het leger van de Romeinse keizer Diocletianus. Hij was christen, ondanks dat dit in het Romeinse rijk verboden was. In het geheim hielp hij mede-christenen om te ontkomen aan vervolging door de Romeinen. Toen de keizer er achter kwam dat Sebastiaan christen was, veroordeelde hij hem ter dood. Sebastiaan werd doorzeefd met pijlen.
Renaissance
In de renaissance was het verhaal van Sint Sebastiaan een favoriet onderwerp. Renaissancekunstenaars probeerden het ideale lichaam te tonen en zagen in de legende een onderwerp om het mannelijk lichaam te schilderen. Vooral de compositie van Andrea Mantegna, die meerdere versies van Sint Sebastiaan schilderde, werd populair.
De opbouw van Mantegna’s schilderijen was steeds hetzelfde: een gespierde jongeman stond vastgebonden tegen een paal en uit zijn lichaam staken meerdere pijlen. De blik van Sebastiaan rijkt naar boven, waar God op hem wacht. Het is de symboliek van een martelaar. Na Mantegna gebruikten schilders als Rubens, Perugino en Titiaan dezelfde compositie.
Barok
Maar in de kunstgeschiedenis worden schilders altijd beïnvloed door hun tijd. Het beeld van Sebastiaan veranderde daarom in de barok. Het statische en geïdealiseerde lichaam van de Renaissance moest plaatsmaken voor drama en dynamiek. Veel barokkunstenaars kozen voor het moment dat de eerste pijl hem raakt. Sebastiaan maakt wilde gebaren met zijn armen, alsof hij het uitschreeuwt van de pijn.
Opvallend is dat de achtergrond van de schilderijen veranderde. In de Renaissance zagen we nog Romeinse zuilen en rustige heuvellandschappen. Maar in de barok maken ze plaats voor woeste natuur en donkere wolken. Opvallend vaak is het tafereel ook bij avond of bij nacht geschilderd om extra dramatiek toe te voegen aan het werk.
Legende
Nadat Sebastiaan met pijlen is beschoten, gaat de legende verder. Sebastiaan werd dood achtergelaten op het veld. De Heilige Irene kwam zijn lichaam halen en bemerkte dat hij nog leefde. Ze nam hem mee naar huis en verzorgde zijn wonden. Enkele dagen later was Sebastiaan hersteld en ging hij terug naar de stad om te protesteren tegen het anti-Christenbeleid van de keizer.
In een Gotisch altaarstuk van Giovanni del Biondo is te zien hoe het verder gaat. Opnieuw werd Sebastiaan opgepakt. Deze keer werd hij doodgeknuppeld en werd zijn lichaam in het riool gegooid. Op de plek waar dit gebeurd is, staat in Rome tegenwoordig een kerk ter ere van Sint Sebastiaan.
Romantiek
Opvallend genoeg hebben de schilders uit de 19e eeuwse romantiek vaak het lijden van Sint Sebastiaan als onderwerp genomen. Vooral het moment dat Irene Sebastiaan meer dood dan levend aantreft, was een favoriete onderwerp. We zien Irene het slappe lichaam van Sebastiaan ondersteunen. Vaak is er nog een tweede vrouw bij aanwezig om Irene te ondersteunen (mogelijk Sint Lucina?).
Ook hedendaagse kunstenaars zijn geïnspireerd door de legende van Sint Sebastiaan. Doordat Christelijke symboliek in de Westerse wereld steeds minder bepalend is, wordt het verhaal in een andere context gebruikt. Zo ontwierp Michael Richards een monument voor Afrikaans-Amerikaanse piloten die omkwamen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het beeld toont geen pijlen, maar vliegtuigen. Michael Richards kwam twee jaar na het maken van het beeld zelf om het leven bij de aanslagen van 11 september. Zijn atelier was op de 92 etage. Het beeld van zijn Sint Sebastiaan is zo een voorbode geweest voor zijn dood.
Zeer interessant, dank je wel.
Een prachtig bericht weer! Bedankt hoor!