de Romeinen gaven mummies een gezicht

Eeuwenlang werden de Egyptische farao’s voorbereid op het hiernamaals door hun lichaam te preserveren als mummie. De oude Egyptische mummies lagen in grote sarcofagen en werden vergezeld door talloze objecten voor na de dood. Groot was de verrassing toen in de 19e eeuw ook mummies met houten portretten werden teruggevonden. Welke Egyptische mummies kregen een gezicht?

In 1887 hoorde historicus Daniel Marie Fouquet van de vondst van mummies met portretten in de buurt van de Fajoem oase. Het was een rariteit, want Egyptische mummies hadden normaal een houten sarcofaag en werden bedekt met maskers die op goden leken. Maar de portretten waar Fouquet over hoorde, waren levensecht geschilderd. Toen Fouquet aankwam bij de vindplaats, bleek hij te laat. Het was ‘s nachts koud in de Egyptische woestijn en grafrovers hadden de houten paneeltjes gebruikt als brandhout. Van de 50 gevonden portretten kon Fouquet er slechts 2 redden.

Romeinen

Nadat de farao’s duizenden jaren over Egypte hadden geregeerd, werd het land veroverd door Alexander de Grote in 332 voor Christus. Hierdoor kwam Alexander’s veldheer Ptolomeus aan de macht als eerste Griekse farao. Er ontstond een mengelmoes van Griekse en Egyptische cultuur. De nakomelingen van Ptolomeus bekeerde zich tot de Egyptische religie en lieten beelden van zichzelf maken in een Egyptische stijl. Tegelijkertijd werd een Grieks politiek en ambtelijk systeem ingevoerd. Juist het respect voor de Egyptische cultuur en de voortzetting van de bouw van tempels, zorgde ervoor dat de Grieken snel geaccepteerd werden door de Egyptenaren.

Later werd Egypte een provincie binnen het Romeinse rijk en opnieuw bleef de Grieks-Egyptische traditie grotendeels bestaan. De mummieportretten die Fouquet vond in Fajoem, waren gemaakt in deze Romeinse tijd. De Romeinen vonden de exotische Egyptische tradities en het magische hiërogliefenschrift bijzonder interessant. Rijke Romeinen die in Egypte wonen lieten zich daarom net als de oude farao’s na hun dood mummificeren. Het toevoegen van portretten aan deze mummies was een Romeinse uitvinding. De portretten waren realistische afbeeldingen van de overledene, waarbij symmetrie werd voorkomen en ogen vaak werden uitvergroot.

Techniek

De schildertechniek die gebruikt in de mummieportretten was een Griekse uitvinding. Pigmenten werden gemengd met opgewarmde bijenwas en met metalen spatels op het hout aangebracht. Zodra de was afkoelde, bonden de pigmenten zich op het hout. Deze zogenaamde encaustische of wasschilderingen bleven door de droogte in de Egyptische woestijn extreem goed gepreserveerd. De teruggevonden mummieportetten zijn daarom nog steeds levensecht.

Het is opvallend hoe vaak er jonge mensen staan afgebeeld op de mummieportretten. Lang is daarom afgevraagd of de portretten geschilderd zijn tijdens het leven van de personen of na hun dood? Maar recente CT-scans waarmee de binnenkant van de mummies is bekeken, laten zien dat de leeftijd van de overledene meestal overeenkomt met de leeftijd van de bijbehorende portretten. Waarschijnlijk stierven de meeste mensen in het oude Egypte al jong, bijvoorbeeld vanwege infecties of bij een bevalling.

Musea

Na de vondst van de Fouquet kwam er vanuit Egypte een levendige handel in mummieportretten op gang, waarin de Weense kunsthandelaar Theodor Graf een hoofdrol speelde. Graf wist een groot aantal portretten te vinden in de omgeving van de Fajoem oase. Hij maakte verkoopfolders en zocht veelvuldig de publiciteit om de portretten zo duur mogelijk te kunnen verkopen. Over de omstandigheden waaronder hij de portretten vond, is echter weinig gedocumenteerd. Hierdoor is van de meeste mummieportretten nu niet te achterhalen wat de afkomst is en voor wie ze zijn gemaakt.

Dankzij de handel van Graf kwamen de mummieportretten terecht in museumcollecties over de hele wereld. Naast grote verzamelingen in het British Museum, het Louvre en het Metropolitan kwamen zo ook twee portretten terecht in het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden. In totaal zijn er ruim 750 mummieportetten bekend. Ze vormen de belangrijkste herinnering aan de Romeinse overheersing van Egypte.

Voor het vijfde jaar op rij brengt //Vensters een zomerserie met thematische artikelen. In 2020 gaat de zomerserie gaat over het portret. In 5 artikelen gaan we op zoek naar de mooiste verhalen over portretkunst. De Zomerseries van afgelopen jaren gingen over het Naakt, Verboden Kunst, Kleur en Rivaliteit. Teruglezen? Zie hier het overzicht!