Profiel van de Gouden Eeuw: Caravaggio in Utrecht

Aan het begin van de 17e eeuw was er een groepje Utrechtse kunstenaars die naar Rome reisde en daar kennismaakte met het werk van de Italiaanse kunstenaar Carvaggio. Eenmaal terug in Nederland begonnen ze in Nederland in zijn stijl te schilderen. Met hun spannende lichteffecten maakten deze ‘Utrechtse Caravaggisten’ een onuitwisbare indruk op de Nederlandse schilderkunst.

Caravaggio was een van de vroegste schilders van de Italiaanse barok. Hij gebruikte grote licht/donker effecten en schilderde niet alleen bijbelse taferelen, maar ook mensen uit het dagelijks leven. Zijn achtergronden waren vaak erg donker, waarop niets te onderscheiden was. De mensen op de voorgrond werden in een mysterieus licht gezet, al was de bron van dit licht zelden op de schilderijen te zien. Vernieuwend was ook dat hij mensen op hun lelijkst durfde te schilderen en niet op zoek was naar een ideaalbeeld zoals in de renaissance.

Utrechtse Caravaggisten

Dit is een grote verandering ten opzichte van de heersende Nederlandse stijl waarmee de Haarlemse schilders beroemd waren geworden. Het maniërisme van Karel van Mander en collega’s toonde met name mythologische en bijbelse voorstellingen waarin het menselijk lichaam zo mooi en indrukwekkend mogelijk werd weergegeven. Het werk van de Utrechtse Caravaggisten werd dus ook al snel beroemd in Nederland en de lichteffecten werden overgenomen door schilders in Haarlem en Amsterdam. Ook hun onderwerpkeuze en realistische weergave van mensen (mooi en lelijk) zou een belangrijke invloed hebben op de genreschilderkunst in Nederland.

De eerste Rome reiziger die terugkeerde in Utrecht was Hendrick ter Brugghen in 1614. Deze oud-leerling van Abraham Bloemaert nam het realisme en het clair-obscur van Caravaggio over, vooral toen ook de andere Caravaggisten terug waren in Utrecht. Ter Brugghen werkt veel samen met Dirck van Baburen en zelf het meest bekend vanwege het detail in zijn schilderingen van kleding, die vaak Italiaans aandoet.

Dirck van Baburen

Dirck van Baburen was een leerling van Paulus Moreelse, en reisde naar Rome tussen 1615 en 1621 en in deze tijd was de oprichter van de Bentvueghels, een groep van Nederlandse kunstenaars in Rome. De stijl van Van Baburen lijkt veel op Hendrick ter Brugghen met wie hij veel samenwerkte. Hij schilderde zoveel scenes uit het dagelijks leven (genre kunst) als mythologische en bijbelse onderwerpen.

Na een reis langs Rome, Florence en Toscane keert Gerard van Honthorst in 1620 terug in Utrecht. Zijn stijl is bijzonder omdat hij vaak ook de lichtbron durft te schilderen, die het licht-donker effect veroorzaakt. Vaak is dit een kaars op zijn vroege schilderijen. Van Honthorst wordt een geliefd kunstenaar en komt in dienst bij het hof waardoor hij naar Den Haag moet verhuizen. In deze periode maakte hij ook veel portretten en wordt zijn stijl iets lichter.

De Utrechtse Caravaggisten zijn uitgebreid vertegenwoordigd in de collecties van het Rijksmuseum in Amsterdam en het Centraal Museum in Utrecht.

Deze slideshow vereist JavaScript.