We vieren kerstmis in 2020 gedwongen in kleine kring. Het zal voor veel mensen gek zijn om zonder vrienden of familie kerst te moeten vieren. Toch is eenzaamheid en gemis met kerst een thema van alle tijden. Kunstenaars maakten tientallen werken over een stille kerst.

Een leeg landschap met sneeuw en een schaduw van een man. De kerstavond die George Inness laat zien in zijn schilderij “Maanlicht in de Winter (Kerstavond)” is eenzaam. Je voelt de kou van de winternacht, weg van de warmte van mensen om je heen. Voor Inness had het werk ook een spirituele lading: De man die naar maanlicht loopt, is als een pelgrim naar God. Een mooie kerstgedachte.

Het sneeuwlandschap van John Everett Millais toont de tuin van een landhuis. In de sneeuw spelen kraaien, symbool voor chaos en tegenslag. In de schilderkunst zijn kraaien vaak een tegenhanger van de duif. Wat er deze kerstavond in het landhuis aan de hand is weten we niet, maar de voortekenen zijn slecht.

John Everett Millais – Kerstavond / John Inness – Maanlicht in de Winter (Kerstavond)

Weg van de familie

In de kerstdagen van 2020 denken we met zijn allen extra aan de zorgmedewerkers die hun kerst opgeven om de duizenden coronapatiënten en andere zieken te verzorgen. Zij zijn al maanden overbelast en zullen ook deze kerstdagen weg zijn van hun familie.

In ‘Kerstavond in Siberië’ laat de Poolse kunstenaar Jacek Malczewski de wanhoop en eenzaamheid van een groep gevangen in Siberië zien. Weg van de familie, zitten ze rondom de samovar die doet denken aan warmte en huiselijke sfeer. Toch lijkt iedere man bezig met zijn eigen lijden en herinneringen. Het kleurgebruik van bruin en grijs zorgt ervoor dat deze sfeer wordt versterkt.

Zwart domineert ook het schilderij “Naaister” van de Noorse kunstenaar Christiaan Krohg. Een arme naaister wordt op haar kleine kamertje bezocht door een echtpaar (haar ouders? / haar bazen?) die haar met een kerstboom komen verrassen. Onverwacht wordt kerst zo een stuk minder eenzaam.

De Noors kunstschilder Edvard Munch bracht zijn kerst door in het bordeel om zijn eenzaamheid te verdrijven (schilderij boven dit artikel). Hij zat in een moeilijke tijd en dronk veel alcohol om zijn angsten tegen te gaan.

Gemis

Kerstmis is ook een tijd waarin we extra denken aan degenen die ons zijn ontvallen. Ook in 2020 hebben veel mensen door corona of andere omstandigheden afscheid moeten nemen van geliefden. Het kerstdiner van het gezin van Deense kunstenaar Michael Ancher lijkt wel een rouwbijeenkomst. Alle vrouwen zitten in stemmig zwart aan tafel.

De Italiaanse realist Angelo Morbelli geeft ons een inkijkje in het bejaardenhuis voor armen Pio Albergo Trivulzio in Milaan. Op kerstavond zitten de oude mannen eenzaam in de banken, terugdenkend aan de mensen die ze verloren hebben.

Toch hoeft kerst in kleine kring niet gelijk te staan aan eenzaamheid, verlies en ellende. Een aandoenlijk schilderijtje van Joseph Clark toont twee kinderen die samen in bed zitten te snoepen op kerstochtend. Hij laat zo zien dat een kerst in de geborgenheid van het eigen gezin juist mooie momenten brengt.

KunstVensters wenste alle lezers gezonde en gelukkige kerstdagen!