Kunsthistoricus Pepe Karmel betoogt dat alle abstracte kunst geïnspireerd is op de wereld om ons heen. Bewust of onderbewust gebruiken kunstenaars herkenbare vormen en lijnen. Karmel beschrijft in een nieuw vuistdik boek van uitgeverij WBOOKS de complete geschiedenis van de abstracte kunst.

In 1918 schilderde Theo van Doesburg een compositie van gekleurde vierkanten en rechthoeken op een witte achtergrond. Op het eerste gezicht een volledig abstract schilderij, maar niets is minder waar. Wie de schetsen voor deze compositie erbij haalt, zal zien dat het beeld gebaseerd is op een tekening van een koe. Van Doesburg vereenvoudigde het beeld steeds verder, zoals Mondriaan dit deed met bomen.

Kunstgeschiedenis
Piet Mondriaan en Theo van Doesburg passen goed binnen het klassieke verhaal van de moderne kunst. Volgens de Amerikaanse kunstcriticus Clement Greenberg ontstond abstracte kunst uit het modernistische idee van vooruitgang. Kunstenaars probeerden de essentie van kunst te vangen door steeds puurder werken te maken. Greenberg beschreef hoe realistische schilderijen, via het kleurenperspectief van Cézanne, het kubisme van Picasso en de geometrische abstractie van Mondriaan onvermijdelijk ontwikkelden tot geheel witte doeken.

Hoewel deze weergave van de kunstgeschiedenis simpel en daarom aantrekkelijk is, brengt de theorie ook problemen met zich mee. Hoe verklaar je bijvoorbeeld abstracte werken uit Azië en Afrika, die niet bekend waren met de Europese avant-garde? Ook de eerste Europese abstracte kunstenaar, Hilma af Klimt, lijkt niet bezig te zijn geweest met het vereenvoudigen van vormen, maar eerder met het weergeven van haar spirituele ervaringen. Klopt die modernistische theorie dus wel?

Abstracte kunst bestaat niet
Pepe Karmel betoogt in het nieuwe boek Abstracte Kunst: een Wereldgeschiedenis dat abstracte kunst niet de zoektocht naar de meest pure vorm en kleuren is. Volgens Karmel moet abstracte kunst gezien worden als een andere voorstelling van de werkelijkheid. Waar in figuratieve kunst de voorstelling vanaf een vaststaand gezichtspunt wordt weergeven, door gebruik van perspectief en lichtval, laten abstracte kunstenaars dit los. Abstracte kunstenaars vormen hun eigen ruimtes vol vormen, objecten en meervoudige perspectieven.

Karmel betoogt daarmee dat alle abstracte schilderijen, eigenlijk een figuratieve oorsprong hebben. Zoals van Doesburg’s koe een verzameling blokken werd, zijn in ieder abstract schilderij verwijzingen naar de wereld om ons heen te herkennen. Doordat kunstenaars in die wereld leven, zullen ze bewust of onbewust indrukken uit hun omgeving opnemen in hun werk.

Abstract Kunst: een Wereldgeschiedenis
In vijf thematische hoofdstukken laat Karmel zien hoe abstracte kunstenaars uit verschillende tijden, landen en culturen met dezelfde onderwerpen bezig zijn. Neem bijvoorbeeld de werken vol met cirkels van Kandinsky, Delauney en anderen, volgens Karmel zijn die te lezen als verwijzingen naar de zon. De vorm van een donderwolk komt voor in figuratieve kunst van Turner maar ook in de abstracte kunst van Zao Wou-Ki, blijkt in het hoofdstuk ‘Landschappen’.

Karmel’s zienswijze zal niet door alle liefhebbers van abstracte kunst worden gedeeld. De gehele Minimal Art uit de jaren 70 is moeilijk in de context van figuratieve kunst te zien. Maar Karmel’s manier van denken is spannend, omdat het je uitdaagt om met andere ogen naar abstracte kunstwerken te kijken. Welke associaties heb je zelf bij de abstracte kunstwerken in het boek?

Diversiteit
Maar de echte rijkdom van Abstracte Kunst: een Wereldgeschiedenis zit hem in de selectie van de kunstwerken. Ik heb het niet geteld, maar ik schat dat 40% van alle getoonde werken van vrouwelijke kunstenaars is. Dat is meer dan iedere ander groot kunstgeschiedenisboek dat ik recent heb gelezen (boeken over vrouwen uitgezonderd).

Maar vooral ook de geografische rijkdom in het boek is overweldigend. Kunstenaars uit Oost-Europa, Afrika, het Midden Oosten, Zuid-Amerika en Australië krijgen aandacht. Los van wat je vind van Karmel’s theoriëen, zitten er zo voor iedere kunstliefhebber nieuwe ontdekkingen in dit geweldige overzicht.

Abstracte Kunst
een Wereldgeschiedenis
WBOOKS
ISBN: 9789462583993
€ 49,95