Eeuwenlang werden vrouwelijke kunstenaars grotendeels genegeerd door de kunstwereld. Maar het succes van een groep vrouwelijke impressionisten wist dit te veranderen. Waarom slaagden Berthe Morisot en Mary Cassatt waar eerdere vrouwen faalden? Ze benadrukten hun vrouwelijkheid!

Amandine Lucile Aurore Dudevant was één van de beroemdste Franse schrijvers aan het begin van 19e eeuw. Toch heeft u waarschijnlijk nog nooit van haar naam gehoord. Waarom niet? Ze publiceerde onder het pseudoniem ‘George Sand’, een mannen-naam. Sand droegen broeken in plaats van rokken en rookte in het openbaar. Haar mannelijke gedrag zorgde voor gefronste wenkbrauwen, maar gaf haar ook de vrijheid om door Parijs te bewegen. Victor Hugo zei over haar: “George Sand kan niet kiezen of ze een man of een vrouw is. Ik waardeer al mijn collega’s, maar het is niet mijn plaats om te beslissen of zij mijn zuster of mijn broer is.”

Eva Gonzalès

In de Franse kunstwereld was het slecht gesteld met de positie van de vrouw. Sinds de Franse revolutie waren vrouwelijke kunstenaars niet welkom aan de academie. Slechts mondjesmaat werden werken van vrouwen toegelaten tot de jaarlijkse salon, waar de belangrijkste kunst tentoongesteld werd. Hoewel beroemde kunstenaars als Jacques Louis David en Jean-Léon Gérôme steeds vaker vrouwelijke leerlingen aannamen, lukte het hen niet om door te breken.

Eva Gonzalès bijvoorbeeld was opgeleid in het atelier van Edouard Manet.  Ze probeerde meerdere malen haar werk te exposeren op de officiële salon. Haar schilderij ‘Loge in het Theatre des Italiens’ werd in 1874 afgewezen omdat het ‘te mannelijk’ zou zijn. Het was een goed schilderij, maar men geloofde niet dat ze het zelf geschilderd had. In 1878 kwam een simpel stilleven van mandje appels wel door de selectie. Het laat zien hoe de academie tegen vrouwelijke kunstenaars aankeek.

Berthe Morisot

Zoals de vrouwen constant werden afgewezen bij de salon, waren ook de schilderijen van de impressionisten nauwelijks welkom. Vanaf 1874 werden daarom tentoonstellingen voor afgewezen werken georganiseerd door de impressionistische kunstenaars. Hier was ook ruimte voor vrouwelijke kunstenaars. Edgar Degas nodigde Berthe Morisot uit om in 1874 deel te nemen aan de eerste expositie van impressionisten.

Berthe Morisot kwam uit een goed milieu en was getrouwd met de jongere broer van Edouard Manet. Morisot combineerde haar schildercarrière met haar rol als vrouw van stand. Toen Morisot in 1883 een nieuw huis liet bouwen, koos ze bewust niet voor een grote studio zoals veel mannelijke kunstenaars hadden. Ze liet juist een bedekte bezemkast maken zodat ze haar schilderspullen buiten het zicht kon opbergen. Zo had ze een huis waar ze als vrouw gasten kon ontvangen. Schilderen deed ze niet in het atelier, maar in de open lucht.

Mary Cassatt

Ook de Amerikaanse Mary Cassatt werd door Edgar Degas gevraagd mee te exposeren met de impressionisten. Cassatt woonde sinds enkele jaren in Parijs en haar werk had al op de officiële salon gehangen. Ook Mary Cassatt volgde de tactiek van Morisot en vocht niet tegen haar plichten als 19e eeuwse vrouw. Vrouwen konden niet in cafés rondhangen of ‘s avonds schetsen maken van prostitués, zoals de mannelijke impressionisten. In plaats van het publieke domein, schilderden de vrouwen vooral huiselijke taferelen.

Waar schrijfster George Sand probeerde door te dringen in de mannenwereld door zich als man te gedragen, kozen Morisot en Cassatt er voor om de wereld te laten zien de mannen niet goed kenden. Vrouwen die zich aankleden, verzorgers met babies, thee-kransjes. Het huiselijke leven van de vrouw was ideaal om liefde, zorg en kwetsbaarheid uit te beelden. Soms gebruikten ze hun kunst ook om de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen zichtbaar te maken. In het schilderij ‘In de Loge’ laat Cassatt zien hoe ongegeneerd een man in de opera zit te flirten.

Marie Bracquemond

Berthe Morisot en Mary Cassatt speelden een belangrijke rol in de ontwikkeling van het impressionisme. Waar de mannen in het begin vooral landschappen schilderden, was het grotendeels dankzij Morisot en Cassatt dat ook het stadsleven en personen meer aandacht kregen. Vooral Edgar Degas en Pierre Auguste Renoir volgden hun voorbeeld.

Toch was niet voor alle vrouwelijke impressionisten zo’n mooie carrière weggelegd. Marie Bracquemond genoot haar opleiding bij de beroemde neoclassicistische kunstschilder Jean-Auguste-Dominique Ingres. Maar omdat hij haar alleen vrouwelijke onderwerpen als stillevens en bloemen liet schilderen, verliet ze zijn atelier. Ze trouwde met Felix Bracquemond die zelf ook schilder en etser was. Maar haar echtgenoot Félix Bracquemond ontmoedigde de kunstcarrière van zijn vrouw. Daarom besloot ze uiteindelijk de schilderkunst helemaal op te geven.

Stukje bij beetje lukte het vrouwen hun plek te veroveren in de 19e eeuwse kunstwereld. De impressionisten gaven hen de ruimte om te exposeren. Toch moet dit niet overdreven geëmancipeerd opgevat worden. Manet, Degas en veel andere impressionisten behoorden tot de gegoede burgerij. Zij bleven verwachten dat de vrouwen zich correct gedroegen en schikten in hun rol. Maar juist door daar niet tegenin te gaan, werden Morisot en Cassatt succesvol. Ze plaveiden hiermee mee de weg voor latere vrouwelijke kunstenaars om meer vrijheden af te dwingen.

KunstVensters Thema 2019: Vrouwen in de Kunst
– Yayoi Kusama: Stippen en Pompoenen tot in de Eeuwigheid!
– Jenny Saville’s Vrouwen: Schoonheid of Anti-Schoonheid?
– Door Misbruik Getekend: Schilderijen van Artemisia Gentileschi
– Rachel Ruysch: Wat is de verborgen betekenis van een bloemstilleven?