Hoe realistisch zijn de schilderijen van Gustave Courbet?

Gustave Courbet introduceerde het realisme in de 19e eeuwse schilderkunst. Na eeuwen vol christelijke en mythologische kunst, maakte Courbet schilderijen over het gewone volk. Maar klopten zijn ‘realistische schilderijen’ wel met de werkelijkheid?

Op de salon van 1850 was Courbet’s ‘Begrafenis in Ornans’ het gesprek van de dag, Op een doek van vijf meter breed zien we de begrafenis van zijn oom. Niet eerder was een dorpsbegrafenis verheven tot een groots schilderij. Normaal waren grote doeken alleen voorbestemd voor belangrijke gebeurtenissen uit de geschiedenis of uit de mythologie.

Gustave Courbet

Courbet schilderde de De begrafenis in Ornans volledig in zijn atelier. Hij vroeg verschillende dorpsbewoners om model te staan voor zijn schilderij. Om de beurt kwamen ze naar zijn atelier zodat hij ze kon vastleggen op het doek. Links rouwen de geestelijke, in het midden de notabelen en rechts de vrouwen om de overledene. Het geheel was dus volledig gecomponeerd.

Tijdens dezelfde salon stuurde Gustave Courbet ook ‘de Steenbrekers’ en ‘Dorpelingen uit Fasey komen terug van de markt’ in. Vooral de Steenbrekers (helaas verloren gegaan in de oorlog) was opvallend, omdat het doek de allerarmsten toonde. Het waren mensen die tot dan toe nooit op een schilderij terecht waren gekomen. Courbet had zo het gewone volk tot academie-kunst verheven!

Wereldtentoonstelling

Voor de wereldtentoonstelling van 1855 stuurde Gustave Courbet 14 werken in, waaronder opnieuw de Begrafenis in Ornans. Maar hij was vooral benieuwd naar de ontvangst van zijn nieuwe werk, een 6 meter breed schilderij van zijn atelier. Hij toont een drukke ruimte vol bezoekers, die in werkelijkheid nooit tegelijk in zijn atelier zijn geweest.

Van de 14 werken, werden 12 werken aangenomen door de jury. Maar juist het Atelier en de Begrafenis in Ornans werden afgewezen. Hoewel de belangrijkste reden van afwijzen waarschijnlijk de gigantische grootte van de schilderijen was, was Courbet zwaar teleurgesteld. Hij besloot alle zijn werken terug te trekken en startte een eigen “paviljoen van het realisme” in een gebouw vlakbij het wereldtentoonstellingsterrein.

Atelier

Maar de meest directe boodschap is misschien het schilderij in het midden van het doek. Courbet schildert een landschap, terwijl het naakte model over zijn schouder toekijkt. Het is duidelijk. De traditionele academiekunst heeft voor hem afgedaan. Het realisme heeft de toekomst.

Het atelier werd door tijdgenoten vooral gezien als een politiek schilderij. Op het doek staan ministers te praten met boeren, priesters en arbeiders. Daarnaast staan personen afgebeeld die opkwamen voor het volk zoals de Italiaanse vrijheidsstrijder Giuseppe Garibaldi en Poolse revolutionair Thadeusz Kosciuszko. Courbet liet met zijn doek dus het signaal af dat het volk een belangrijke positie had in de samenleving.

Erotiek

Maar dat betekent niet dat Courbet geen traditionele ‘academische’ onderwerpen meer schilderde. In tegendeel, naakt vrouwen bleven een favoriet onderwerp. Maar hij koos voor een nieuwe aanpak. Geen geïdealiseerde vrouwen uit de mythologie, maar vrouwen uit het dagelijks leven.

Zijn schilderij van twee zonnende vrouwen zorgde voor een schandaal op de salon van 1853. De vrouwen waren niet slank en zelfs vies. Voor critici was het een schande om het vrouwenlichaam zo te laten zien. Drie jaar later kreeg een schilderij van twee prostituées aan een rivier eenzelfde negatieve reactie, ondanks dat er nauwelijks meer dan een onderjurk te zien is.

De meest schokerende erotische schilderijen van Courbet, stuurde hij daarom niet naar de salon. In opdracht van de Turkse ambassadeur Khalil Bey en andere privéverzamelaars schilderde hij ‘L’Origine du Monde‘, ‘de Slapers’ en ‘de Vrouw met de Witte Kousen’. Vele van deze doeken bleven eeuwenlang verborgen en waren pas in de jaren 80 voor het eerst te zien voor een groot publiek.