Mondriaan was dol op jazz, maar kon niet dansen!
Miriam Gabo zei ooit over Mondriaan dat hij een verschrikkelijke danser was. “We moesten om de beurt met hem dansen en ik haatte het!” Jazzmuziek had grote invloed op Mondriaan’s late werk. Hoe herken je het ritme van de boogiewoogie in zijn schilderijen?
In 1938 vluchtte Piet Mondriaan naar Londen. Zijn kunst was door nazi-Duitsland ‘entartet’ verklaard. Mondriaan besloot de dreigende oorlog niet af te wachten en vertrok. In oktober 1940 besloot hij vanuit Londen naar New York te verhuizen. Ver van het oorlogsgeweld ontdekte hij een nieuwe wereld, vol hoge gebouwen, nieuwe kunstenaarsvrienden en… jazz!
New York
Mondriaan huurde een atelier aan 353 East 56th Street. Zoals hij eerder in Parijs ook gehad gedaan, richtte hij zijn atelier in als kunstwerk. Mondriaan kalkte de muren wit en prikte met punaises kartonnen kleurvlakken op de muur. Kunstenaars die hem bezochten spraken vaak vol verwondering over zijn atelier.
De rechte straten van Manhattan inspireerde hem tot een nieuwe reeks schilderijen, waarin hij de zwarte lijnen uit zijn vroegere werken helemaal achterwege liet. In de Broadway Boogie Woogie is goed te zien hoe hij het stratenplan van New York overnam in zijn werk.
Jazz
In New York maakte Mondriaan kennis met de jazzmuzikant Thelonius Monk. Mondriaan kwam er achter dat de puurheid van de muziek dezelfde schoonheid had waar hij naar zocht in zijn schilderijen. Mondriaan danste door zijn atelier en raakte in de ban van de muziek.
Volgens sommige jazzmuzikanten is de Broadway Boogie Woogie zelfs te lezen als bladmuziek. De lange gele lijnen geven het ritme van de boogiewoogie aan. De kleine vierkantjes zijn de tonica (toonsoort) met de dominant en de subdominant. Op de piano dienen ze als aanwijzingen voor de linkerhand. De grote vlakken tussen de lijnen geven de variaties gespeeld door de de rechterhand. Jason Moran legt het principe uit in onderstaande video!
Improvisatie
Een belangrijk aspect van jazzmuziek is improvisatie. Maar de improvisatie van de boogiewoogie was tegenovergesteld aan de precisie van Mondriaan’s lijnen en kleurvlakken. Een jazzmuzikant is vrij om zijn eigen noten en akkoorden tussen de geschreven bladmuziek te plaatsen. In zijn laatste schilderij probeerde Mondriaan de improvisatie van de jazz te vertalen naar de kunst.
In plaats van direct te gaan schilderen, nam Mondriaan gekleurd plakband in de primaire kleuren rood, blauw en geel. Het plakte lijnen en blokken van gekleurd plakband op het doek en zocht al improviserend naar de perfecte compositie. Hij kon zo snel en vrij werken. Later zou hij het plakband dan vervangen door gekleurde verf.
Maar Mondriaan zou het werk nooit afmaken. Hij overleed in 1944 aan een longontsteking. De Victory Boogie Woogie bleef half geschilderd, half beplakt achter in zijn atelier. Sinds 2000 hangt het doek in het Kunstmuseum Den Haag. Mondriaan’s laatste schilderij laat zo zien dat hij zijn kunst altijd bleef vernieuwen.
