Honderd jaar geleden was Kiev het middelpunt van de avant-garde kunst. Kazimir Malevich, Aleksandra Ekster en andere kunstenaars experimenteerden met kleur en abstractie totdat de Russen hun kunst verboden. Nu Oekraïne opnieuw onder vuur ligt, viert KunstVensters de Oekraïense avant-garde!

Na de Russische revolutie van 1917 riepen de Oekraïense nationalisten de onafhankelijkheid uit. De nieuwe hoofdstad Kiev was een broedplaats van avant-garde kunstenaars, totdat Oekraïne in 1922 opging in de Sovjet Unie.

Kazimir Malevich & Aleksandra Ekster

Veel kunstenaars die bekend staan als “Russische” avant-gardisten, komen oorspronkelijk uit Oekraïne. Kazimir Malevich was bijvoorbeeld geboren in Kiev en woonde zijn hele jeugd in het land. Zijn dorpsgenoten beschilderden hun witte huizen en meubels. Hij zei hierover: “Ik keek met veel enthousiasme naar hun werk en hielp hen met het smeren van huizen en het maken van patronen op meubels.” De schilderingen op de witte achtergrond hadden grote invloed op zijn werk.

In Kiev was het atelier van Aleksandra Ekster een verzamelplaats voor schilders, dichters en intellectuelen. Ekster was in Parijs geweest waar ze Picasso en Braque ontmoette. Ze volgde de laatste trends in kubisme en futurisme. Haar schilderijen kenmerken zich door felle kleuren en versimpelde vormen.

Kiev

In 1908 organiseerde Aleksandra Ekster met David Burliuk de eerste avant-garde tentoonstelling van Rusland in Kiev. Bij de opening verspreidde David Burliuk een manifest. De kunstenaar verklaarde: “De hogepriesters van de kunst vluchten in hun auto’s en nemen hun schatten mee in goed afgesloten koffers. Zelfgenoegzame bourgeoisie, je gezichten stralen van alwetende vreugde.” Hoewel de bezoekersaantallen tegenvielen, zorgde de expo voor uitwisseling van ideeën en stijlen. Pas later volgden vergelijkbare avant-garde tentoonstellingen in St. Petersburg (Jeugdbond, 1910) en Moskou (Ruiten boer, 1911).

Alexander Bogomazov

Sleutelfiguur in het Kiev van na de revolutie was Alexander Bogomazov. Van 1919 tot 1920 was hij hoofd van de afdeling Kunsteducatie van het Oekraïense Commissariaat voor Beeldende Kunst. Later doceerde hij aan de kunstacademie van Kiev. Hij had gestudeerd met Ekster en was gefascineerd door het futurisme.

Het Kröller-Müller museum kocht enkele jaren geleden een aantal tekeningen van Bogomazov. Hierop is het stadsleven van Kiev te zien. Het lijnenspel van een aanstormende trein toont de snelheid. Bogomazov probeerde in zijn tekeningen de beweging te vangen.

Rusland

Eind jaren twintig dwingt de Russische overheid kunstenaars om zich te confirmeren aan het sociaal realisme. De avant-garde gaat in de ban. Kunstenaars moeten het dagelijkse bestaan van de boer en de arbeider verheerlijken. Kunst zoals ‘Zwart vierkant‘ mag niet meer.

In de schilderijen van Bogomazov en Malevich zien we daarom herkenbare figuren terugkeren. Hoewel ze blijven experimenteren met kleur en vorm, laten ze de abstractie achter zich. Andere kunstenaars besluiten te vluchten. David Burliuk trok naar New York en Aleksandra Ekster vestigde zich in Parijs. Onder druk van Rusland verdween zo de Oekraïense avant-garde.