Winter: Wat zijn de mooiste sneeuwlandschappen?

Nu door de opwarming van de aarde winters in Nederland minder koud worden, is een besneeuwd Nederlands landschap een zeldzaamheid. Het zijn de schilderijen van Avercamp, Schelfhout en Mankes die ons doen herinneren hoe mooi een winters Nederland kan zijn!

In de Gouden eeuw waren de winters koud en vol sneeuw. De 16e en 17e eeuw staan daarom bekend als de kleine ijstijd. Vooral het laatste kwart van de 16e eeuw lijkt erg koud te zijn geweest, zo blijkt uit historisch onderzoek van het KNMI. Rivieren en grachten vroren in deze winters dicht en werden gebruikt voor vervoer en vermaak.

Hendrick Avercamp
Pieter Bruegel de Oude maakte in 1565 verschillende schilderijen waarop winterse landschappen te zien zijn. Volgens de verhalen was de winter van 1565 zo koud, dat Bruegel zijn verf zag bevriezen toen hij een aantal jagers wilde portretteren. Twee jaar later schilderde Bruegel de kindermoord van Bethlehem in een sneeuwlandschap. Het schilderij werd gemaakt tijdens de 80 jarige oorlog en Bruegel plaatste de Spanjaarden in de rol van de moordenaars.

De Kampense schilder Hendrick Avercamp was bekend met het werk van Bruegel, en zorgde dat winterlandschappen ook in de Noordelijke Nederlanden populair werden. De landschappen van Avercamp worden drukbevolkt met schaatsers, sleeën en ijszeilers. Voor Avercamp dus geen verborgen politieke boodschappen, maar vooral veel vermaak!

In onderstaand winterlandschap uit het Rijksmuseum is goed te zien hoe rijk aan details de doeken van Avercamp zijn. We zien mensen ‘kolf’ spelen, een soort 17e eeuwse variant van ijshockey. Ook de liefdesscènes zijn vermakelijk. Waar sommige paartjes ijsdansen, zijn anderen al in het hooi gedoken.

Andreas Schelfhout
Ook in de 19e eeuw waren Nederlandse winterlandschappen populair. Andreas Schelfhout, die de Lorrain van de wintergezichten werd genoemd, maakte aan de lopende band ijslandschappen. Zijn hoge productie leverde hem weleens kritiek op, de schilderijen zouden teveel variatie op hetzelfde thema zijn.

In de 19e eeuw werd Schelfhout geroemd om zijn realisme: de levensechte scheuren in het ijs, het spel met weerspiegelingen en schaduwen, de randjes sneeuw tegen de oevers. Toch voelen de werken met hedendaagse ogen een beetje kitsch, met veel pathos en eerder zeer gecomponeerd dan realistisch. Schelfhout schilderde dan ook nooit buiten, maar maakt hij zijn composities op basis van schetsen en tekeningen in het atelier.

Jan Mankes
Iedere eeuw zijn eigen landschapschilder. Na de speelse Avercamp en de romantiek van Schelfhout, volgt in de 20e eeuw Jan Mankes met monochrome doeken. In de stemmige sneeuwlandschappen van Mankes is wit nooit helemaal wit. Je voelt de kou in de lucht van zijn schilderijen. Het licht is van een winterdag, alsof de zon nooit helemaal doorbreekt.

Jan Mankes schilderde zijn winterschilderijen in 1917. Hij maakte de werken in Eerbeek, waar hij woonde toen hij op 27 jarige leeftijd tuberculose kreeg. De schone lucht van de Gelderse bossen hielp hem echter niet. Mankes overleed aan de ziekte in 1920.

Klimaatverandering
Nu de klimaatverandering doorzet, zijn de winterse schilderijen een mooie herinnering aan de koude winters uit het verleden. De IJslandse kunstenaar Olafur Eliasson vraagt in zijn werk aandacht voor de gevolgen van de stijgende temperaturen op aarde.

In zijn werk ‘Ice Watch’ dat hij in 2014 in verschillende Europese hoofdsteden uitvoerde, brengt hij 12 grote ijsblokken vanuit Groenland naar de stad. Langzaam smelten de grote ijsblokken weg, zoals ook het noordpoolijs langzaam aan het smelten is. Voorspellingen zijn dat de noordpool zomers geheel ijsvrij zal zijn binnen 30 jaar. De Nederlandse winterlandschappen zullen zo een nog grotere zeldzaamheid worden.