Wat is de Gulden Snede?

De Gulden Snede is terug te vinden in alles om ons heen: planten, schelpen, Gotische kathedralen, schilderijen en in het menselijke lichaam. Wiskundigen en kunstenaars kenden al sinds de Grieken het geheim van ‘de goddelijke verhouding’. Maar wat is deze Gulden Snede nou precies? En hoe herken je de Gulden Snede in de Renaissance kunst?

De Gulden Snede werd ook wel de goddelijke verhouding (sectio divina) genoemd, omdat het door kunstenaars, wetenschappers en filosofen werd gezien als de ideale verhouding. In de afgelopen duizenden jaren is de Gulden Snede talloze malen opnieuw gevonden en beschreven. Zo schreef de Grieke wiskundige Euclides al 300 jaar voor Christus over de Gulden Snede in zijn boek Elementen: ‘Een recht lijnstuk wordt verdeeld in een uiterste en een middelste reden indien het gehele lijnstuk tot het grotere deel staat zoals het grotere deel tot het kleinere.’

Wat is de Gulden Snede?

De Gulden Snede is een verhouding die binnen de wiskunde wordt aangegeven met de Griekse letter phi: φ. Als je de verhouding uittekent in een rechthoek (zoals hierboven in het plaatje) dan is de verhouding tussen AB en BC hetzelfde als de verhouding tussen BC en AC. In getallen staat φ gelijk aan (1+√5)/2 en is dus ongeveer 1.61803. De snede is dus 1:1.61803.

In de Renaissance probeerden kunstenaars een ideaalbeeld van de wereld weer te geven. Ze zochten hiervoor naar harmonieuze composities, die organisatie en evenwicht uitstraalden. Veel Renaissance kunstenaars waren bovendien wetenschappers, omdat ze er naar streefden om een ‘homo universalis’ te zijn. Iemand dus die talenten op vele vakgebieden heeft. Renaissance kunstenaars vonden voor hun werken daarom ook inspiratie in de wiskunde, anatomie en architectuur.

Michelangelo & Leonardo da Vinci

In de werken van de belangrijkste Renaissance kunstenaars is vaak gebruik gemaakt van de goddelijke verhouding. Leonardo da Vinci gebruikte de Gulden Snede in zijn portretkunst om de ideale afbeelding te krijgen. In Salvator Mundi zijn het gezicht en de lengte van de hand even groot en deze staan in verhouding met de glazen bol volgens de Gulden Snede. Ook in de Mona Lisa zijn vergelijkbare verhoudingen gebruikt. Wanneer je verschillende Gulden Snede rechthoeken in elkaar plaatst, kan je een ‘Gouden Spiraal tekenen die de goddelijke verhouding volgt.

Ook Michelangelo gebruikte de Gulden snede in zijn beroemdste werken. In de fresco ‘de Creatie van Adam’ die op het plafond van de Sixtijnse kapel is geschilderd, is de Gulden Snede precies de verhouding tussen Adam en God. De plek waar de vingers elkaar raken, vormt precies het snijpunt.

Raphael

In ‘de School van Athene’ die Raphael schilderde in de pauselijke verblijven werd de snede ook veelvuldig toegepast. In de afbeelding hieronder zijn slechts een aantal van de plekken te zien waarin Raphael de Gulden Snede gebruikte om een harmonieuze verdeling van de vlakken in zijn schilderij te creëeren. Eigenlijk alle belangrijke afstanden in de fresco zijn te herleiden naar de goddelijke verhouding.

Waarom werd de Gulden Snede na de Renaissance minder populair?

De Gulden Snede is vaak gebruikt als een methode om harmonie te creëeren. Hierdoor werd de verhouding vaak toegepast in de Griekse en Renaissance kunst, die als doel hadden om de ideale wereld te laten zien. In latere kunststromingen zoals de barok en de romantiek waren emotie, beweging en dynamiek veel belangrijker. Het evenwicht dat de snede bracht, paste niet bij deze aanpak.

Toch zijn er ook moderne kunstenaars geweest die de snede toepaste in hun werk. Zo zijn er schilderijen van Georges Seurat, Piet Mondriaan en Salvador Dali waarin de goddelijke verhouding is terug te zien. Maar tegenwoordig wordt de Gulden Snede misschien wel het meest toegepast in de design. Talloze logo’s van grote bedrijven voldoen aan de regels van de snede en ook in de architectuur wordt de verhouding veel toegepast. Ook 2500 jaar na Euclides is de Gulden Snede dus nog populair!​