In de Renaissance begonnen kunstenaars ronde schilderijen te maken. In opdracht van rijke Florentijnen ontstonden steeds uitbundigere schilderijen. Wat is een tondo? En waarom werden tondi gemaakt?
“Tondo” is het Italiaanse woord voor cirkel (meervoud: Tondi). In de kunst verwijst het woord tondo naar ronde schilderijen, die vooral in de Renaissance populair waren. Rijke Italianen gaven kunstenaars de opdracht voor een tondo om hun rijkdom en vroomheid te tonen. Tondi hingen dus niet in de kerk, maar vooral bij mensen thuis.
Van dienblad naar schilderij
Tondi zijn waarschijnlijk ontstaan uit een 14e eeuwse traditie om ronde dienbladen te geven aan vrouwen in het kraambed. Op deze zogenaamde ‘deschi da parto’ konden cadeaus en lekkernijen aan de jonge moeders worden aangereikt.
Lo Scheggia, de jongere broer van Masaccio, maakte voor de geboorte van Lorenzo di Medici zo’n dienblad. Op het dienblad staan ridders die hun armen uitstrekken ten teken van trouw aan de Romeinse godin Fama. Gevleugelde trompetten schetteren lof naar Fama. De kleuren van de vleugels verwijzen naar het wapen van Lorenzo’s vader, Piero de’ Medici.
Fra Angelico en Fra Filippo Lippi (links) en Domenico Veneziano (rechts)
Maria met kind
In navolging van de geboortedienbladen staan op de oudste Tondi geboortetaferelen afgebeeld. Vooral de Aanbidding door de Drie Koningen was een favoriet thema rond 1450. In deze vroege ronde schilderijen zie je dat kunstenaars gewoon eenzelfde compositie kiezen als op rechthoekige schilderijen. Er staan op deze oude tondi ook relatief veel personen afgebeeld.
Rond 1480 ontstond een ware Tondo-rage. Lippi, Botticelli, Ghirlandaio: alle belangrijke kunstenaars van Florence begonnen ronde schilderijen te maken. De Tondi werden nu vooral besteld door rijke Florentijnen, die de schilderijen gebruikten als huisaltaar. Hierdoor veranderde ook het onderwerp van de werken. Nu waren vooral Maria met kind schilderijen populair.
Sandro Botticelli (links) en Rafaël Sanzio (rechts)
Lijsten
De Florentijnen lieten voor de Tondi steeds rijkversierdere lijsten maken. In de lijst voor de Madonna met kind en engelen van Sandro Botticelli zitten bijvoorbeeld vruchten verstopt. De granaatappels in de lijst zijn een symbool van vruchtbaarheid en het nieuw leven, dat start met de geboorte van Jezus.
Bij de lijst van Michelangelo’s adembenemende Doni tondo wordt de lijst een beeldhouwwerk op zich. In de lijst van de tondo uit 1506 zijn vijf hoofden te zien. Bovenaan staat het hoofd van Christus, met lager in de lijst vier profeten die de komst van de Messias voorspelden. Hiermee vormen schilderij en lijst een totaalkunstwerk en bereikt de Tondokunst zijn absolute hoogtepunt.
Sandro Botticelli – Madonna met kind en engelen (links)
Michelangelo Buonarotti – Tondo Doni (rechts)
