In het werk van Gabriël von Max gedragen apen zich als mensen. Von Max had zelf een kapucijnaapje in huis en schilderde tientallen schilderijen met apen. Wat was de inspiratie voor deze apenschilderijen?

In 1859 publiceerde Charles Darwin zijn evolutietheorie. Zijn ideeën maakte grote indruk op de Duitse kunstschilder Gabriel von Max. Von Max vond Darwin’s theorie fascinerend, maar was niet meteen overtuigd. Hij mist het definitieve bewijs van de ‘missing link’ tussen aap en mens.

Apen

Von Max was zijn hele leven geïnteresseerd in natuur en wetenschap. Hij bezat een collecties van ongeveer 70.000 culturele en natuurlijke objecten. Maar na het lezen van Darwin ging hij een stap verder. Hij nam kapucijnaapjes in huis en begon ze te fokken.

Ook in zijn schilderijen kwamen steeds vaker apen voor. In sommige werken zien we vrij letterlijke verwijzingen naar Darwin, zoals in een schilderij met een aapje en een skelet. In de stijl van schilderijen van de heilige familie (Jozef, Maria en Jezus) schilderde hij twee aapjes met een een mensenbaby in hun armen. Evolutie tegenover christelijke tradities.

Apenschilder

In de kunstgeschiedenis waren apen vaak gebruikt om menselijk gedrag belachelijk te maken (zie bijvoorbeeld de tulpenmanie). Gabriël von Max koos voor een andere benadering. Soms lijken de apen verdwaald, zoals de aap in onderstaand schilderij die de kaarsen van de muur trekt. Maar in de meeste schilderijen gedragen apen zich als mensen. Zo schilderde hij lezende apen en apen achter een piano. Hij probeert de apen zo menselijk mogen neer te zetten.

Kritiek

In de kunstwereld werden dierenschilders lange tijd minder hoog aangeslagen dan schilders van historiekunst of portretten. Gabriel von Max ervaarde dit zelf ook. Waar hij geroemd werd om zijn christelijke schilderijen, vonden tijdgenoten zijn apenschilderij maar gek.

Gabriel von Max reageerde op de controverse met twee schilderijen. We zien een groep apen als kunstenaar met tubes voor een doek zitten. Op een tweede schilderij (boven dit artikel) fungeren apen als kunstcritici. De boodschap is duidelijk: Nemen we de ongefundeerde meningen over kunst niet veel te serieus?