Op reis door Dante’s Paradijs
Vandaag is het 700 jaar geleden dat Dante overleed. Daarom kijken we naar de enorme invloed van zijn boek ‘de Goddelijke Komedie’ op de kunst. In een drieluik gaan we op reis door de hel, over de louteringsberg tot in het paradijs. Vandaag het slotstuk: Dante’s Paradiso!
Nadat Dante op de top van de Louteringsberg Beatrice heeft gevonden, reizen ze samen verder door het paradijs. Beatrice is zijn gids. In de schilderijen zien we Dante meestal in rode kleding en Beatrice in maagdelijk wit. Dante beschrijft dat Beatrice’s schoonheid groter wordt als ze hoger in de hemel komen. Veel kunstenaars tonen Beatrice als een soort heilige is door haar te laten zien in een aureool van licht. Dante beschrijft dat Beatrice’s schoonheid groter wordt als ze hoger in de hemel komen.
Piccarda Donati
Volgens Dante’s beschrijving gaan ze vanaf het aardse paradijs eerst door de dampkring en daarna door een kring van vuur. Vervolgens bereiken ze negen hemelse sferen. In de sfeer van de maan ontmoeten ze Piccarda Donati. Piccarda woonde in een klooster, totdat haar broer Corso haar dwong om te trouwen. Hierdoor kwam Piccarda in de sfeer van de maan terecht, met anderen die hun religieuze beloften hebben gebroken.
In de tweede kring van het paradijs, waar ook planeet Mercurius zweeft, zitten de ambitieuzen. Dante spreekt hier met de Romeinse keizer Justinianus over het Romeinse rijk. Vervolgens volgt de sfeer van Venus, waar de geliefden zich bevinden. Dante en Beatrice zien hier Cunizza da Romano, die vier keer trouwde.
Hemelse sferen
De kringen van de hemel volgen elkaar nu snel op. In de sfeer van de zon vertelt Thomas van Aquino over de Franciscanen en de Dominicanen. Daarna volgt de sfeer van Mars waar de strijders voor geloof zitten. Dante wordt hier begroet door een kruis gevormd door de geesten van heilige krijgers. Vervolgens gaan ze de kring van Jupiter binnen, waar geesten een enorme adelaar vormen.
De Sienese schilder Giovanni di Paolo verluchtte Dante’s Paradiso voor de koning van Napels. Hij maakte miniaturen van de kringen waarin de hemellichamen goed herkenbaar zijn. Planeten en Romeinse goden komen hier samen. Het kruis van krijgers en de adelaar van geesten zijn goed herkenbaar.
Empyrium
Na Jupiter volgt de kring van Saturnus. Kerkhervormer Petrus Damiani leert Dante hier dat Gods wegen niet begrijpelijk zijn voor mensen. Vanuit de kring van Saturnus loopt de gouden Jakobsladder omhoog richting het Empyrium. In deze hoogste hemellagen maken de planeten plaats voor sterren en engelen.
In de kring van de sterren ontmoet Dante ook Petrus, Jakobus en Johannes. Zij bespreken met hem de deugden: geloof, hoop en liefde. In de sfeer van de engelen ziet Dante de negen engelenkoren. Vanaf de hoogste kringen kijkt Dante neer op de aarde en vervolgens omhoog naar het stralende licht van Christus.
Illustraties van Gustav Doré – v.l.n.r. Sfeer van de Sterren, Sfeer van Jupiter, Sfeer van Saturnus, Sfeer van de Zon, het Empyrium.
Gustave Doré
Uiteindelijk bereiken Dante en Beatrice het Empyrium, het rijk van God. Geesten vormen zich hier tot een hemelse witte roos, waarin Beatrice haar plaats inneemt. In het Empyrium is kloosterstichter St. Bernardus Dante’s gids. Hij vertelt over theologische vraagstukken, zoals de Heilige Drie-eenheid en de verbindende kracht van God.
Gustave Doré illustreerde de gehele Goddelijke Komedie in de 19e eeuw. Zijn gravures van het paradijs tonen de zwevende hemelsferen. Maar buiten deze illustraties zijn er nauwelijks schilderijen van het paradijs te vinden. Het is opvallend dat er misschien wel honderden schilderijen van de hel gemaakt zijn, maar dat de hemel bijna nooit onderwerp is geweest.
Prerafaëlieten
In de 19e eeuw ontstond er opnieuw aandacht voor Dante’s werk. Vooral de Prerafaëlieten en de kunstenaars van het Symbolisme en de Romantiek schilderden de Goddelijke Komedie. Maar liever nog schilderden ze de liefde van Dante voor Beatrice. Zo bedacht Henry Holiday bijvoorbeeld hoe de eerste ontmoeting tussen Dante en Beatrice geweest moet zijn in Florence. Dante Gabriel Rossetti richtte zich juist op de Dante’s verdriet na Beatrice’s dood.
Nu 700 jaar na de dood van Dante Alighiere wordt zijn boek nog steeds gelezen. Tot op de dag van vandaag laten lezers en kunstenaars zich inspireren door zijn werk.
