Maria Hemelvaart: Hoe ziet de hemel eruit?

Welke engelen staan dichtbij god? Waar verblijven de heiligen in de hemel? Volgens de Middeleeuwse theologie was er een strikte indeling in de hemel. Kunstenaars geven een beeld van deze georganiseerde hemel in schilderijen van de hemelvaart van Maria. Neemt u een kijkje mee in het hiernamaals?

De hemelvaart van Maria staat niet in de bijbel beschreven, maar er zijn verschillende legenden die de dood van Maria beschrijven. De katholieke kerk herdenkt de Maria-Hemelvaart op 15 augustus. Volgens de verhalen over de dood van Maria hadden alle apostelen zich rondom haar sterfbed verzameld, maar was Thomas afwezig bij haar overlijden. Toen hij aankwam, lag Maria al in haar graf.

Francesco Botticini schilderde de scene in 1475. We zien Thomas geknield bij het rechter groepje apostelen zitten in blauwe en rode kleren. De tombe van Maria is zojuist heropend om Thomas haar dode lichaam te tonen, maar Maria ligt er niet meer in. Haar hemelvaart heeft zojuist plaatsgevonden en de apostelen zijn hier verbaasd over in discussie. Het graf van Maria ligt vol met witte lelies, een bloem die symbool staat voor de zuiverheid van Maria.

Francesco Botticini – Maria Hemelvaart (details)

de Hemel
In het schilderij van Botticini is te zien dat Maria ondertussen naast Jezus zit in de hemel. Jezus en Maria bevinden zich in het empyrium, het hoogste deel van hemel waar alleen maar licht is. In het schilderij van Botticini zijn alle hemellagen afgebeeld in een goud-geel licht dat zich afzet tegen het blauw van de lucht, maar rondom Jezus zijn nog wat extra lichtstralen geschilderd om dit te benadrukken.

Rondom Jezus en Maria is de hemel ingedeeld in 9 ‘koren’ van engelen. De eerste triade van engelen bestaat uit de serafijnen, de cherubijnen en de tronen. De serafijnen zijn de engelen die het dichtst bij god staan. Ze worden meestal afgebeeld in het rood met zes vleugels. Het tweede engelenkoor wordt gevormd door de cherubijnen, die in het schilderij te zien zijn met vier blauwe vleugels. De onderste ring bestaat uit de tronen. De tweede triade wordt volgens de indeling van de hemel gevormd door de heerschappen, de krachten en de machten. De derde triade staat het dichts bij de aarde en bestaat uit de overheden, de aartsengelen en engelen.

De indeling van de hemel wordt voor het eerst beschreven in de 4e eeuw na Christus en werd aangehouden tot ongeveer 1500, toen de humanisten de indeling betwistten. Het schilderij van Botticini werd geschilderd en 1475 en komt dus uit de laatste periode dat deze hemelindeling bestond. Dit is goed te merken, want Botticini heeft zich de vrijheid gepermitteerd om ook heiligen tussen de engelen weer te geven. Maar misschien was dit een verzoekje van de opdrachtgever?

Francesco Botticini – Maria Hemelvaart (detail)

Francesco Botticini – Maria Hemelvaart

Opdrachtgever
Links op de voorgrond zien we een man biddend in rode kleren. Dit is Matteo Palmieri, die het werk liet maken voor de grafkapel in de S. Pier Maggiore kerk in Florence. Zijn weduwe Niccolosa staat rechts afgebeeld in een pij van de Benedicter orde, omdat het werk geplaatst zou worden in een kerk van de Benedictijnen. Op de achtergrond zijn Florence en Fiesole te zien en enkele boerderijen die het echtpaar bezat.

Palmieri schreef het gedicht ‘Città di Vita’, waarin hij het hiernamaals beschreef. Palmieri beschrijft een droom, waarin hij naar het bovenaardse reist en ook heiligen en engelen ontmoet. Mogelijk heeft dit gedicht het schilderij van Botticini verder beïnvloed om de hemel zo in te delen. Na 1500 zou de hemelindeling in de vergetelheid raken en werden de engelen niet langer ingedeeld in negen groepen. Het schilderij van Botticini is daarmee een van de laatste bewijsstukken van dit Middeleeuwse gedachtegoed.

De Hemelvaart van Maria van Francesco Botticini hangt in de National Gallery in Londen.