Sinds de film Avatar is de 3D-bril meer weg te denken uit de bioscoopzalen. Toch zijn driedimensionale afbeeldingen niet nieuw. Ver voor de uitvinding van de 3D film waren 19e eeuwse uitvinders al bezig om driedimensionale plaatjes te maken. Queen-gitarist Brian May vraagt de laatste jaren opnieuw aandacht voor de vergeten kunst van de 3D fotografie!
In de 19e eeuw probeerden uitvinders foto’s nog levensechter te maken. Zogenaamde ‘stereo’-foto’s maakten het mogelijk om driedimensionale beelden te maken. Zo kon je vanuit de luie stoel over de hele wereld reizen met 3D afbeeldingen van toeristische trekpleisters als de piramides van Egypte en de Eiffeltoren in Parijs.
Stereografie
Het principe van de stereografie is bedacht door de 19e eeuwse uitvinder Charles Wheatstone. Hij maakte gebruik van de capaciteit van de hersenen om uit twee plaatjes (twee ogen) een driedimensionaal beeld te maken. Door de ogen dus twee afbeeldingen te laten zien, die 5-10 centimeter van elkaar gemaakt zijn, zullen de hersenen proberen de afbeelding om te zetten in een 3D beeld.
Wheatstone ontwierp daarom een houten constructie, waar twee afbeeldingen ingezet konden worden. Door middel van spiegels zorgde Wheatstone dat de ogen afzonderlijk 1 afbeelding zagen. De fotografie was nog maar net uitgevonden, dus Wheatstone gebruikt voornamelijk prenten en tekeningen voor zijn techniek.
De twee ogen zien verschillende afbeeldingen van hetzelfde ding, omdat ze vijf tot acht centimeter uit elkaar kijken. Door middel van deze twee verschillende visies op hetzelfde object ‘voelt’ de geest als het ware om zich heen. We ‘wegen’ een voorwerp met onze ogen, zoals met onze armen of met onze handen.
– Oliver Holmes
Later kwamen foto’s makkelijker beschikbaar en werd Wheatstone’s ontwerp verfijnd. David Brewster en Oliver Holmes maakten stereoscopen waarbij ze lenzen gebruikten in plaats van spiegels om gelijktijdig twee plaatjes te zien. Deze goedkopere stereoscopen waren ontwikkeld voor foto’s van een standaard maat (± 8cm breed). Tussen 1860 en 1940 zijn op grote schaal stereofoto’s verkocht.
3D fotografie
Al voor een paar stuivers kon je een stereofoto kopen. De kleine Holmes stereoscoop hield men simpel in de hand. Hierdoor was het voor iedereen mogelijk om naar verre landen, mechanische uitvindingen, komische incidenten of dieren en planten te staren. Grote bedrijven legden zich toe op de verkoop van stereofoto’s van beroemde plekken en actuele gebeurtenissen.
Ver voor de uitvinding van de film was het zo mogelijk om bijvoorbeeld bruiloften van beroemdheden in 3D fotografie te zien! Soms werden de foto’s ook ingekleurd om de afbeeldingen nog levensechter te maken. Vooral de markt voor pornografische afbeeldingen was groot. Foto’s van wulpse dames vonden gretig aftrek.
Kunst en Stereoscopie
In 1856 schilderde Henry Wallis de tragische dood van de 18e eeuwse dichter Thomas Chatterton. Chatterton werd beroemde met gedichten, die hij deed voorkomen alsof ze gemaakt waren door de vijftiende-eeuwse priester-dichter Tomas Rowley. Nadat zijn eigen werk nergens gepubliceerd werd, pleegde Chatterton op 18 jarige leeftijd zelfmoord door vergiftiging. Zijn roem kwam pas na zijn dood, toen de dichters uit de romantiek zijn werk ontdekten.
Gitarist Brian May van de rockband Queen bezit een grote collectie stereofoto’s. In zijn boek “The Poor Man’s Picture Gallery: Stereoscopy versus Paintings in the Victorian Era” laat hij zien dat de stereofotografen inspiratie haalden uit Engelse 19e eeuwse schilderijen. Zo werd ook de dood van Chatterton van Wallis nagemaakt in een stereofoto door James Robinson.
Van foto tot schilderij
Ook Sir John Everett Millais’ schilderij ‘The Order of Release’ werd nagemaakt als stereofoto. Millais was één van de oprichters van de prerafaëlieten, een kunstenaarsgroep die zich afzette tegen de academische kunst en zich liet inspireren door literatuur en geschiedenis. Het schilderij toont het afscheid van een soldaat tijdens de jakobitische opstand van 1745.
Millais liet zich enkele jaren echter zelf ook inspireren door de stereoscopie. Hij maakte het schilderij ‘Hearts are Trumps’ waarop drie jonge vrouwen kaart spelen, op basis van een stereofoto van Michael Burr. Fotografie en schilderkunst hadden zo invloed op elkaar.
De stereoscopie zou populair blijven tot de opkomst van de film aan het begin van de 20e eeuw. Foto’s werden nu minder populair, omdat mensen liever bewegende beelden zagen. Toch was het diezelfde filmindustrie die uiteindelijk zou zorgen voor de terugkeer van de 3D bril. De afgelopen jaren zijn 3D effecten bijna niet meer weg te denken uit de bioscoopzalen!
Meer artikelen over fotografie:
Hoe werd de oudste foto ter wereld gemaakt?
Wie maakte de eerste Selfie aller tijden?
Robert Capa fotografeerde de Bevrijding en de Laatst Gedode Soldaat
Eadweard Muybridge ontrafelde het mysterie van het paard in galop
