Was Rembrandt’s faillissement wel nodig?
Rembrandt staat bekend als een mateloze man. Hij ging failliet omdat hij een gat in zijn hand had. Hij had een liefdesleven met meerdere vrouwen en was voornamelijk met zichzelf bezig. Maar is dit wel zo? Machiel Bosman ging op onderzoek uit en kwam tot andere conclusies….
Er worden boeken volgeschreven met verhalen over kunstenaars die al eeuwen gestorven zijn. Vaak leidt het ene verhaal tot het andere en ontstaan kunstenaarsmythes die bijna niet meer te weerleggen zijn. Bronnen uit de 17e eeuw zijn immers schaars. Zo is ook het beeld ontstaan van een zelfingenomen Rembrandt, die weinig oog had voor anderen.
Alternatieve feiten
In het boek Rembrandts plan laat Machiel Bosman zien dat de schaarse feiten een andere beeld geven van Rembrandt. Hij focust zich hierbij met name op Rembrandt’s faillisement. Rembrandt moest hierdoor zijn huis in de Jodenbreestraat (het huidige Rembrandthuis) verkopen en verloor zijn bezittingen. Vaak wordt aangenomen dat Rembrandt failliet ging omdat hij boven zijn stand leefde. Maar Bosman’s conclusies zijn tegengesteld aan deze opvatting.
Bosmans stelt dat Rembrandt, verliefd geworden op Hendrickje Stoffels, met haar wilde trouwen. Hij moest hierdoor het erfdeel van zijn zoon Titus uitbetalen, uit de erfenis van zijn overleden vrouw Saskia. Rembrandt heeft zijn faillissement daarom zelf in gang gezet. Bosman laat zien dat Rembrandt waarschijnlijk heeft geprobeerd schuldenvrij uit het faillissement te komen en het huis veilig te stellen voor Titus. Bosman legt de hele casus uit aan de hand van het faillissementsrecht uit de 17e eeuw. Rembrandt’s plan mislukte echter doordat andere schuldeisers gingen procederen. Hij moest zijn huis daarom verkopen. Het resultaat van de verkoop was een groot geldbedrag voor zijn zoon Titus. Het beeld dat Bosman schetst is niet een egocentrische Rembrandt, maar juist een man die alles voor zijn familie zo goed mogelijk probeert te regelen.
Geertje Dircx
Een tweede zaak die Machiel Bosman probeert te ontkrachten is de dubieuze rol van Rembrandt bij de opsluiting van Geertje Dircx in het tuchthuis. Rembrandt en Geertje hadden een verhouding samen. Nadat dit op de klippen was gelopen, kwam ze in het tuchthuis terecht. Twee getuigenissen stellen dat Rembrandt bij dit proces betrokken was. Eeuwenlang is Rembrandt daarom weggezet als een wraakzuchtig persoon.
Machiel Bosman probeert in zijn boek andere scenarios te schetsen, waarin Rembrandt minder aan te rekenen valt. Maar hij komt niet echt met bewijzen die de algemeen heersende opvattingen weerleggen. Hierdoor voelt dit deel van boek een beetje als schieten zonder echt geschut. Rembrandt-kenner Gary Schwartz en anderen hebben daarom moeite met de conclusies die Bosman trekt in zijn boek
Leeservaring
Rembrandt’s plan leest als een betoog tegen de heersende mening. De felle toon en technische onderbouwing maken het geen makkelijk boek om te lezen. De gekozen opbouw helpt ook niet mee. In de inleiding legt Bosman de hele zaak al kort uit, om vervolgens in grofweg 50 pagina’s het hele verhaal uit de doeken te doen. Daarna volgen nog eens 100 pagina’s waarin hij ieder individueel argument verder onderbouwt. Als lezer krijg je dus drie keer hetzelfde verhaal uitgelegd, alleen steeds gedetailleerder.
Murw geslagen door de argumenten van Bosman beklijft vooral de boodschap: Kunnen we anno 2019 eigenlijk wel weten wat er in de 17e eeuw precies is gebeurd?
Rectificatie (15-12-2019): Ten onrechte stond in dit artikel vermeld dat de getuigenissen van Rembrandt bijdroegen aan de opsluiting van Geertje Dircx. Dit is incorrect. Er zijn twee getuigenissen die Rembrandt’s betrokkenheid beschrijven. De tekst is daarom aangepast.
Dit was het laatste artikel in het kader van Rembrandt-jaar 2019! Alle artikelen over Rembrandt hebben we op een rijtje gezet op onze thema-pagina.
